พุทธประวัติ ฉบับหลวงพ่อฯ: เล่าตามภาพที่เห็นจริงๆ

ตอนนี้ขอให้ลูกสังเกตุให้ดีนะ ว่าทำไมท่านปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕ ติดตามองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้ามาตั้งแต่เริ่มต้น และเวลาที่องค์สมเด็จพระทศพลแสดงธรรมเทศนาโปรด ทุกท่านน่าจะเป็นอรหันต์ทันที เหมือนกับคนอื่นทั้งหลายที่ไม่ได้ติดตามพระพุทธเจ้ามาก่อน แต่พอองค์สมเด็จพระชินวรณ์เทศน์จบ อย่างเลวชาวบ้านก็ได้พระโสดาบันบ้าง ส่วนใหญ่ก็เป็นพระอรหันต์ปฏิสัมภิทาญาณกันไปหมด และสำหรับทั้ง ๕ องค์ที่ติดตามองค์สมเด็จพระบรมสุคตมานาน แต่ว่าองค์สมเด็จพระพิชิตมารเทศน์ในตอนแรก พอจบท่านโกณฑัญญะได้พระโสดาบัน อีก ๔ องค์ไม่ได้อะไรเลย ได้แต่เพียงไตรสรณาคมน์ หรือว่าได้แต่เพียงสรณาคมน์เท่านั้น สรณาคมน์ แปลว่า การเข้าถึง ได้ที่พึ่งคือยอมรับนับถือ ขอบรรดาลูกรักอย่าลืมว่า พราหมณ์ทั้ง ๕ มีความไม่พอใจในองค์สมเด็จพระจอมไตรมาก่อน ว่าสมเด็จพระชินวรละจากการทรมานกาย เขาถือว่าไม่เป็นเหตุบรรลุมรรคผล เมื่อองค์สมเด็พระทศพลมายืนยันก็ยอมรับ แต่ว่าการยอมรับ ก็ยังรับไม่ได้เต็มตัว คือรับไม่ได้เต็มร้อยเปอร์เซนต์ เอาแต่เพียงว่าไม่เคยเห็น ไม่เคยได้ยินมาก่อนในลักษณะการพูดอย่างนี้ เมื่อองค์สมเด็จพระมหามุนีทรงยืนยัน ก็จะฟังเทศน์ การฟังเทศน์ครั้งนี้พ่อถือว่าเป็นการทดทอง ทดสอบความจริงกัน เชื่อก็มีส่วนเชื่ออยู่บ้างว่าไม่เคยพูดและตอนนี้มาพูด พูดตอนมีแรงก็ไม่แน่นักสำหรับคนจะหลอกลวงกัน จัดว่าเป็นลีลาขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าที่มีต่อเบญจวัคคีย์ ฤาษีทั้ง ๕

ในสมัยที่องค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์ศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าได้ทรงบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว ในตอนนั้นองค์สมเด็จพระประทีปแก้วยังไม่เสด็จไปเทศน์โปรด บรรดาพระยูรญาติมีสมเด็จพระราชบิดา เป็นต้น ทั้งนี้เพราะว่าองค์สมเด็จพระทศพลทรงทราบอุปนิสัยของหมู่ญาติทั้งหลายว่า มีทิฎฐิมานะแรงมาก เพราะว่าการที่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าจะทรงเทศน์โปรดจะมีมรรคมีผลก็ต้องอาศัยคนที่รับฟังมีศรัทธา ความเชื่อ และมีก็ปสาทะ คือความเลื่อมใสเสียก่อน ถ้าขาดศรัทธา ความเชื่อ ปสาทะ ความเลื่อมใส ถึงแม้องค์สมเด็จพระจอมไตรจะเทศน์โปรดเท่าไรก็ไม่มีมรรคไม่มีผล

ฉนั้น การที่องค์สมเด็จพระทศพลจะเทศน์โปรดใครจึงได้ทรงอาศัยตรวจดูด้วยพุทธญาณเสียก่อน ถ้าบุคคลใดตกอยู่ในข่ายพระญาณขององค์สมเด็จพระชินวรเมื่อใด ตอนนั้นองค์สมเด็จพระจอมไตรจึงจะไปเทศน์โปรด ฉะ นั้น การเทศน์ของพระพุทธเจ้าจึงไม่เหมือนการเทศน์ของพระสมัยปัจจุบัน ซึ่งการเทศน์ของพระในปัจจุบันนี่ไม่ได้พิจารณาคนอย่างหนึ่ง หรือถ้าเปรียบก็เหมือนหมอใช้ยาหม้อใหญ่ ใครเป็นโรคอะไรก็กินยาหม้อนั้น ถ้าบังเอิญโรคไปตรงกับยาเข้ามันก็หาย แต่ส่วนใหญ่คนที่เป็นโรคมักจะไม่ตรงกับยาที่ต้มให้ ฉะนั้นโรคจึงไม่หาย ข้อนีมีอุปมาฉันใด การเทศน์ของพระสงฆ์ในสมัยปัจจุบันส่วญใหญ่มักจะเป็นการเทศน์ตามประเพณี โดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้ามีงานศพ งานบวชนาค งานทอดกฐิน ก็นิมนต์พระไปเทศน์ เรื่องเทศน์ที่น่าหนักใจที่สุดก็คือเทศน์งานศพ ซึ่งรู้สึกว่าจะเป็นประเพณีมากเกินไป ทั้งนี้เพราะอะไร ก็เพราะสิ่งที่น่ารำคาญใจก็คือว่า "ถ้าพระยังไม่ไปเทศน์ แกก็ยังไม่ทุบน้ำแข็ง ถ้าพระเริ่มเทศน์เมื่อไร เจ้าหน้าที่ฝ่ายน้ำแข็งก้เริ่มทุบน้ำแข็งบนศาลาเมื่อนั้น เป็นอันว่าเสียงพระเทศน์ กับเสียงทุบน้ำแข็งมันดังไม่เท่ากัน คนผู้รับฟังก็ฟังเสียงทุบน้ำแข็งไปก่อน

...องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเมื่อเวลาจะไปเทศน์โปรดใคร นอกจากจะทรงทราบอุปนิสัยของคนแล้ว องค์สมเด็จพระประทีปแก้วก็ทรงพิจารณาด้วยว่า การเทศน์คราวนี้เราจะเทศน์เรื่องอะไร จึงจะมีมรรคมีผลแก่บุคคลผู้ฟัง...

...เป็นอันว่าในตอนต้นที่องค์สมเด็จพระทศพลยังไม่ไปโปรดหมู่พระยูรญาติ เพราะหมู่พระประยูรญาติเป็นคนมี ทิฏฐิมาก ฉะนั้นพระองค์จึงวนเวียนอยู่ระหว่างกรุงราชคฤห์ กับ เมืองพาราณสี...

ต่อมาเมื่อองค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณได้ ๕ ปี พระราชบิดาและหมู่พระประยูรญาติที่มีความเลื่อมใสได้ทรงทราบข่าวว่า องค์สมเด็จพระบรมศาสดาได้บรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณ และสอนบุคคลทั้งหลายที่รับฟังพระธรรมเทศนาของท่าน ต่างคนต่างก็ได้บรรลุมรรคผลเป็นอันมาก ก็ตั้งใจคอยอยู่ว่า เมื่อไรหนอองค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าจะเสด็จมากรุงกบิลพัสดุ์มหานคร ครั้นเมื่อจอมบพิตรอดิศรพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช คอยมาสื้น ๕ ปี องค์สมเด็จพระชินสีห์ก็ไม่เสด็จไป ก็ร้อนพระทัย ว่าจะต้องอาราธนาองค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาไปกรุงกบิลพัสดุ์มหานคร

ดังนั้นจอมบพิตรอดิศรพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช จึงส่งอำมาตย์คนหนึ่งพร้อมบริวาร ๑ พันคน ให้มากราบทูลอาราธนาสมเด็จพระทศพลไปเทศน์โปรดที่กรุงกบิลัสุ์ เวลานั้นองค์สมเด็จพระทรงสวัสดิโสภาคย์ประทับอยู่ที่พระเวฬุวันมหาวิหารในกรุงราชคฤหืมหานคร เมื่ออำมาตย์กับบริวารมาฝ้าองค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า แล้วองค์สมเด็จพระประทีปแก้วแสดงพระธรมเทศนาโปรด เมื่อจบแล้ว มหาอำมาตย์พร้อมด้วยบริวาร ๑ พันคน ก็บรรลุอรหัตผลเป็นพระอริยบุคคลในพระพุทธสาสนา ขอบวช แล้วก็ลืมคำสั่งของพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช ตอนนี้ก็สงสัยเหมือนกันว่า ทานลืมเอง หรือ พระพุทธเจ้าใชพุทธปาฏิหารย์ให้ลืม

เมื่อพระเจ้าสุทโธทนะมหาราชเห็นอำมาตย์และบริวารหายไปประมาณ ๑ เดือนไม่กลับ จึงได้จัดส่งอำมาตย์ประเภทนั้นพร้อมบริวาร ๑ พันคน มา ๒-๓ คราวด้วยกัน ทุกคราวท่านทั้งหมดก็บรรลุอรหันต์หมด แต่ก็ไม่มีพพระองค์ใดทูลอาราธนาสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไปกรุงกบิลพัสดุ์มหานคร

พระเจ้าสุทโธทนะ ก็ร้อนพระทัยว่า ส่งไปทีไรก็ไม่กลับมาสักที จึงได้เรียกอุทายีซึ่งเป็นสหชาติ (เกิดวันเดียวกับพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ซึ่งทั้งหมดมี ๑ พันคน พรเจ้าสุทโธนะสืบทราบนำมาเลี้ยง ให้เป็นเพื่อนกับพระสิทธัตถะกุมาร) ท่านอุทายี เวลานั้นเป็นอำมาตย์ใหญ่ เข้ามาเฝ้า พระเจ้าสุทโธทนะก็สั่งว่า "อุทายี ฉันส่งคนไปอาราธนาองค์สมเด็จพระชินสีห์ครั้งละพันหลายครั้งแล้ว หายไปหมด แม้แต่องค์สมเด็จพระบรมสุคต และใครๆ ที่ส่งไปก็ไม่กลับมา ถ้าเช่นนั้นแล้วละก็ ไหนๆ เธอเป็นสหชาติเป็นเพื่อนเล่นกันมาตั้งแต่เด็กกับสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เธอจงพาบริวารไปพันคนไปเฝ้าองค์สมเด็จพระทศพล แล้วกราบทูลอาราธนาสมเด็จพระบรมศาสดามากรุงกบิลพัสดุ์มหานคร ท่านอุทายีก็ไป

เมื่อท่านอุทายีเข้าเฝ้าองค์สมเด็จพระชินวรในพระเวฬุวันมหาวิหาร ตอนนั้น องค์สมเด็จพระทรงธรรม์ก็แสดงพระธรรมเทศนาโปรด ปรากกว่าท่านอุทายีและบริวารพันคนต่างคนต่างก็เป็นพระอรหันต์ จึงพากันขอบวชในสำนักขอองคืสมเด็จพระภควันต์ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ทรงอนุญาตโดยเปล่งพุทธวาจาว่า "เอหิภิขุ" แปลว่าเจ้าจงเป็นภิกษุมาเถิด....(มีต่อ)

 

เมื่อพระอุทายีบวชแล้วก็คอยหาโอกาสที่จะกราบทูลอาราธนา อยู่มาวันหนึ่งโอกาสมีแล้วแทนที่ท่านจะกราบทูลอาราธนาโดยตรงว่า เวลานี้พระราชบิดามีพระประสงค์จะอาราธนาพระพุทธองค์ไปกรุงกบิลพัสดุ์ แทนที่จะกล่าวอย่างนี้ท่านกลับใช้ลีลาอย่างหนึ่ง ก็กราบทูลพรรณาภูมิประเทศระหว่างทางจากกรุงราชคฤห์กับกรุงกบิลพัสดุ์ว่า ระยะทางที่ผ่านมาประมาณ ๖๐ โยชน์ ( ๑๖ กิโลเมตร = ๑ โยชน์) เป็นหนทางที่น่ารื่นรมย์ น่าชมอย่างยิ่ง เป็นอันว่าองค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าก็ทรงรับทราบว่า พระอุทายีต้องการกราบทูลอาราธนาพระองค์ไปกรุงกบิลพัสดุ์

ฉะนั้น พระพุทธองค์ จึงตรัสว่า "อุทายี ดูก่อน อุทายี การพรรณาระหว่างทางของกรุงราชคฤห์มหานคร กับ กบิลพัสดุ์ ว่าเป็นสถานที่ร่มรื่น น่าชื่นชมในการทัศนาจร อันนี้เราทราบว่าเธอต้องการนิมนต์ตถาคตไปกรุงกบิลพัสดุ์ ถ้าอย่างนั้นละก็ตถาคตจะไปพร้อมด้วยบริวารจำนวนมาก แต่ก่อนที่ตถาคตจะไปเธอจงพาบริวารของเธอพันกว่าองค์ล่วงหน้าไปก่อน ไปทำให้จอมบพิตรอดิศรและพระประยูรญาติให้เกิดศรัทธา" พระอุทายีก็ปฏิบัติตาม

ต่อมา สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าพร้อมด้วยพระอรหันต์ ๒ หมื่นองค์เศษ ติดตามไปด้วย ระยะทาง ๖๐ โยชน์ พระพุทธองค์เสด็จไปวันละ ๑ โยชน์ ก็ทรงค้างแรม จึงใช้เวลาถึง ๖๐ วัน ทั้งนี้เพราะว่าองค์สมเด็จพระบรมศาสดาให้พระอุทายีไปสร้างศรัทธาก่อน เพราะหมู่พระประยูรญาติมีทิฏฐิมานะมาก ถ้าใครเป็นเด็กกว่าละก็ไม่ยอมไหว้

ครั้นเวลาครบ ๖๐ วัน องค์สมเด็จพระภควันต์ก็เสด็จถึงกรุงกบิลบัสดุ์มหานคร จอมบพิตรอดิศรพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช พร้อมด้วยหมู่พระประยูรญาติก็เสด็จออกมารับ แล้วจัดที่พักให้ในเมือง เป็นมหาวิหารกว้างขวางกว้างขวางมากพอกับพระสงฆ์ ๒ หมื่นองค์เศษ มีพระประยูรญาติบางคนแก่กว่าสมเด็จพระทศพลคิดว่า สิตธัตถะราชกุมารเป็นคนชั้นลูกชั้นหลาน ถ้าหากเราจะกราบไหว้ก็ไม่เป็นการสมควร จึงจัดให้ลูกหลานอายุอ่อนกว่าสมเด็จเด็จพระบรมศาสดานั่งข้างหน้า ตัวเองนั่งแถวหลัง แต่สมเด็จพระราชบิดาคือพระเจ้าสุทโธทนะมหาราชก็ทรงถวายนมัสการองค์สมเด็จพระพิชิตมารตามปกติ ซึ่งพระองค์เคยไหว้มาแล้ว ๓ วาระ แต่หมู่พระประยูรยาติที่แก่กว่าไม่ยอมไหว้ สมเด็จพระจอมไตรสังเกตุอากัปกิริยาของหมู่พระประยูรญาติว่ายังไม่ศรัทธา ยังไม่สมควรจะแสดงพระธรรมเทศนา

นี่แหละ บรรดาท่านพุทธบริษัท องค์สมเด็จพระทรงสวัสดิโสภาคย์เวลาจะเทศน์โปรดใคร บุคคลนั้นต้องมีศรัทธา มีความเคารพในธรรม ถ้าคนใดไม่ยอมเคารพในพระธรรม องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าจะไม่ยอมเทศน์ ฉะนั้น การแสดงพระธรรมเทศนาของพระพุทธองค์แต่ละคราวจึงได้มีมรรคมีผล ไม่เหมือนบรรดาท่านสาธุชนในสมัยปัจจุบัน ที่นิมนต์พระไปเทศน์ตามประเพณีในงาน พระก็เลยเทศน์ตามประเพณี ก็เลยไม่มีผลตามประเพณีเหมือนกัน ใครกินเหล้าก็ยังกินเหล้าต่อ ไป ใครลักขโมยก็ยังลักขโมยต่อไป ใครฆ่าสัตว์ก็ฆ่าสัตว์ต่อไป ใครโกหกก้ดกหกต่อไป ใครที่เจ้าชู้ไม่เลือกก็ประพฤติผิดในกามต่อไป ไม่มีผลตามปประเพณี

ขอย้อนถึงองค์สมเด็จพระทศพล ความจริงพระองค์ไม่ได้ถือตัว แต่วาส่วนใหญ่เขาเคารพ ที่ส่วนน้อยที่ไม่เคารพถือว่าพระพุทธองค์เด็กกว่า ฉะนั้นอาศัยที่องค์สมเด็จพระบรมศาสดามีพระมหากรุณาธิคุณต่อหมู่พระประยูรญาติ จึงทรงแสดงพุทธปาฎิหาริย์เหาะขึ้นไปบนอากาศวนไปวนมาแสดงความมหัศจรรย์ ในตอนนั้นพระพุทธบิดาลุกขึ้นถวายนมัสการด้วยความเคารพแล้วก็ประกาศว่า "ภันเต ภควา ข้าแต่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เจริญพระพุทธเจ้าข้า การถวายนมัสการพระองค์นี้ข้าพเจ้ากระทำแล้วเป็นวาระที่ ๓ ในครั้งนี้ คือว่า...

- ครั้งแรกเมื่อคลอดจากครรภ์มารดาได้ ๗ วัน ในตอนนั้นมีพราหมณ์ท่านมาเยี่ยม พระพุทธองค์ยังเด็กเล็กอยู่แสดงปาฏิหาริย์ไปยืนอยู่บนชฎาของชฏิลผู้มาเยี่ยม ตอนนั้นข้าพระพุทธเจ้าก็ถวายนมัสการครั้งหนึ่งแล้ว

- ต่อมาเมื่อองค์สมเด็จพระประทีปแก้วมีอายุได้ ๗ ปี วันนั้นกำลังทำ พิธีแรกนาขัวญ อยู่ สมเด็จพระบรมครูนั่งอยู่ใต้ต้นไทรทรงเข้าสมาธิอานาปานสติกรรมฐานถึงปฐมฌาน ความอัศจรรย์เกิดขึ้น คือตะวันคล้อยบ่ายไปมากแล้ว แต่เงาร่มของต้นไม้ยังตรงอยู่เหมือนกับเวลาเที่ยงวัน ข้าพระพุทธเจ้าเห็นอัศจรรย์ก็ถวายนมัสการพระองค์อีกเป็นวาระที่๒

- ครั้นมาคราวนี้องค์สมเด็จพระมหามุนีเสด็จมา ข้าพระพุทธเจ้าก็ถวายนมัสการเป็นวาระที่ ๓ เมื่อบรรดาหมู่พระประยูรญาติเห็นความอัศจรรย์อย่างนั้นก็พากันไหว้พากันกราบ เมื่อองค์สมเด็จพระบรมโลกนาถเห็นว่าหมู่พระประยูรญาติคลายมานะความถือตัวถือตน องค์สมเด็จพระทศพลจึงเสด็จลงมา หลังจากนั้นสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็แสดงพระธรรมเทศนาโปรด "ขึ้นต้นศีลห้า คือแนะนำให้เคารพในพระรัตนตรัย แสดงถึงคณพระพุทะเจ้า คุณของพระธรรม คุณของพระอริยสงฆ์ แล้วจบลงด้วยอานิสงส์ของศีลห้าว่ามีประโยชน์เป็นปัจจัยให้เกิดความสุข"

เมื่อเทศน์จบ สมเด็จพระราชบิดาได้ดวงตาเห็นธรรม คือบรรลุพระโสดาปัตติผล และหมู่พระญาติก็ได้มรรคผลไปตามๆ กัน เมื่อเทศน์จบคราวนั้นมีสิ่งอัศจรรย์เกิดขึ้น คือ ฝนโบกขรพรรษ ตกลงมา สำหรับฝนโบกขนพรรษนี่ไม่เหมือนฝนธรมดา คือ ตกเป็นละออง และน้ำฝนเป็นสีแดงคล้ายสีเท้านกพิราบ ถ้าใครต้องการให้เปียกมามากก็เปียกมาก ใครต้องการให้เปียกน้อยก็เปียกน้อย ใครไม่ต้องการให้เปียกฝนก็จะไม่เปียก ทั้งนี้เป็นเพราะว่า เป็นฝนจากเทวดาบันดาล รั้นฝนหายไปแล้ว เทศจบแล้ว องค์สมเด็จพระประทีปแก้วก็เสด็จเข้าพักในหาวิหาร บรรดาพระสงฆ์งหลายก็มานั่งคุยกันว่าวันนี้อัศจรรย์จริง การสดงพระธรรมเทศนาขอองค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าครั้งไรไม่เคยมีฝนโบกขรพรรษตกอย่างเช่นครั้งนี้ เราไม่เคยเห็น

คราวนั้นองค์สมเด็จพระภควันต์ประทับอยู่ในมหาวิหาร ทรงทราบเรื่องที่บรรดาพระสงฆ์นั่งสนทนากัน เห็นว่าเป็นประโยชน์ พระพุทธองค์จึงเสด็จออกจากมหาวิหารเข้าไปประทับนั่งระหว่างท่ามกลางสงฆ์...(ยังมีต่อ)

 

เมื่อพระสงฆ์ปูอาสนะถวายแล้ว องค์สมเด็จพระประทีปแก้วก็ประทับนั่ง แล้วทรงมีพระพุทธฏีกาตรัสว่า "ภิกขเว ดุก่อนภิกษุทั้งหลาย เธอนั่งสนทนากันด้วยเรื่องอะไร" พระสงฆ์ทั้งหลายก็พรรณนาเรื่องที่สนทนากันมาแล้ว ถวายให้ทรงทราบ องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงได้มีพระพุทธฏีกาตรัสว่า "ภิกขเว ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย การที่ตถาคตมีบารมีเต็มได้บรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณเป็นพระพุทธเจ้าแล้ว ได้ทำให้ฝนโบกขรพรรษให้ตกลงมาได้อย่างนี้เป็นของไม่อัศจรรย์ เพราะถือว่าเป็นเรื่องธรรมดา แต่ในสมัยเมื่อตถาคตยังบำเพ็ญบารมีอยู่ คือ บารมียังไม่เต็มแต่ตถาคตสามารถทำฝนโบกขรพรรษให้ตกลงมาได้อย่างนี้ จึงถือว่าเป็นของอัศจรรย์" ตรัสแล้วพระพุทธองค์ก็ทรงดุษณีภาพนิ่งอยู่ บรรดาพระสงฆ์อยากรู้เรื่องราวเป็นมายังไง จึงกราบทูลอาราธนาสมเด็จพระบรมศาสดาแสดงธรรมเบื้องนั้น สมเด็จพระภควันต์จึงทรงแสดงพระธรรมเทศนาให้ภิกษุสงฆ์ทั้งหลายฟังว่า "ในสมัยเมื่อตถาคตยังมีบารมีไม่เต็ม ทรงเสวยพระชาติเป็นพระเวสสันดรหน่อพระบรมพงศ์โพธิสัตว์สามารถทำฝนโบกขรพรรษให้ตกลงมาได้เป็นของอัศจรรย์ยิ่ง" แล้วสมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าก็ทรงเล่าเรื่องพระเวสสันครให้ภิกษุสงฆ์ฟัง

เวลาผ่านไป ๒ ปี นับจากที่องค์สมเด็จพระชินสีห์เสด็จมากรุงกบิลพัสดุ์มหานครแล้ว ก็เป็นพรรษาที่ ๗ นับจากพระพุทธองค์ทรงบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณ ในปีนั้นองค์สมเด็จพระพิชิตมารทรงพิจารณาว่า พระราชบิดาคือพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช พระบาทแล้วเธอเป็นผู้มีพระคุณใหญ่มาหลายอสงไขยกัปแล้ว คือเป็น บิดา และเวลานี้ตถาคตก็ได้แสดงธรรมเทศนาเป็นเหตุให้พระองค์บรรลุพระโสดาบัน และในกาลสุดท้ายขณะที่พระองค์พระประชวรหนัก สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพร้อมด้วยพระสงฆ์สาวก ๒ หมื่นองค์เศษ ได้เสด็จไปกรุงกบิลพัสดุ์อีกวาระหนึ่ง คราวนี้พระองค์เสด็จเข้าไปในห้องพระบรรทมของพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช สมเด็จพระบรมโลกนาถทรงรู้อยู่ แต่ทว่าเป็นวิสัยขององค์สมเด็จพระบรมครู จึงมีพระพุทธฏีกาตรัสว่า "มหาราชะ ขอถวายพระพร พระมหาบพิตรราชสมภาร เวลานี้ทุกขเวทนาทางกายของพระองค์เป็นประการใดบ้าง มันบีบคั้นมากไหม"

พระเจ้าสุทโธทนะมหาราชก็กราบทูลต่อพระพุทธองค์ว่า "ภันเต ภควา ข้าแต่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคผู้เจริญพระพุทธเจ้าข้า ทุกขเวทนามันบีบคั้นเกือบจะทนไม่ไหว"

สมเด็จพระจอมไตร จึงตรัสว่า "พระมหาบพิตร พระองค์ทรงมีพระสติเป็นประการใด ความดีที่พระองค์ทรงไว้คือ ศีล ๕ เป็นปกติ และเข้าถึงไตรสรณาคมน์ คือ เคารพพระพุทธเจ้า เคารพพระธรรม เคารพพระสงฆ์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งอารมณ์ปักลงตรงพระนิพพาน อารมณ์อย่างนี้คลายไปจากจิตพระองค์แล้วหรือยัง"

พระเจ้าสุทโธทนะมหาราชก็กราบทูลว่า "ความเคารพพระพุทธเจ้าก็ดี เคารพพระธรรมก็ดี เคารพพระสงฆ์ก็ดี ศีล ๔ ของข้าพระพุทธเจ้าก็ดี และอารมณ์จิตมุ่งหวังพพระนิพพานก็ดี สิ่งทั้ง ๓ ประการนี้ยังไม่คลายไปจากจิต พระพุทธเจ้าข้า"

สมเด็จพระบรมศาสดาจึงได้มีพระพุทธฏีกา ตรัสถามว่า "พระมหาบพิตร อาตมาอยากจะถามพระองค์ว่า เวลานี้พระองค์เห็นแล้วหรือยังว่า ร่างกายเป็นเราเป็นของเรา เรามีในร่างกาย ร่างกายมีในเรา" (เวลานั้นปรากฏว่าทุกขเวทนาครอบงำพระองค์หนัก) พระเจ้าสุทโธทนะจึงได้กราบทูลองค์สมเด็จพระบรมโลกนาถว่า...

"ภันเต ภควา ข้าแต่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เจริญพระพุทธเจ้าข้า เวลานี้ทุกขเวทนามันบีบคั้นหนัก ร่างกายเจ็บไปหมด" และประการที่สองที่พระพุทธองค์ตรัสถามว่า "เห็นว่าร่างกายเป็นเราเป็นของเรา เรามีในร่างกายร่างกายมีในเรา เวลานี้ข้าพระพุทธเจ้าเห็นแล้วพระพุทธเจ้าข้า"

"ร่างกาย นี้มันไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราไม่มีในร่างย ร่างกายไม่มีในเรา ร่างกายมันเป็นแต่เพียงธาตุสี่ คือ ธาตุน้ำ ธาตุดิน ธาตุลม ธาตุไฟ เป็นที่อาศัยของจิต ร่างกายเต็มไปด้วยความสกปรกโสโครก ร่างกายไม่มีการทรงตัว มีการเกิดขึ้นแล้วก็เสื่อม มีแต่ความทุกข์ มีโรคภัยเบียดเบียน ทำให้มีทุกขเวทนาอย่างสาหัส ข้าพระพระพุทธเจ้ามีความเห็นว่า ร่างกายนี้มันมีสภาพเหนือจากจิตใจ ไม่ใช่ร่างกายของข้าพระพุทธเจ้า และเป็นร่างกายที่ประกอบไปด้วยโทษ หาประโยชน์มิได้ เมื่อมีชีวิตอยู่ก็ต้องปรนเปรอทุกอย่าง ไม่ต้องการให้มันแก่มันก็แก่ ไม่ต้องการให้มันป่วยมันก็ป่วย ไม่ต้องการให้มันพลัดพรากจากของรักของชอบใจ มันก็พลัดพรากจากของรักของชอบใจ เวลานี้ความตายมันจะเข้ามาถึงร่างกายก็ห้ามมันม่ได้ แต่จิตใจของข้าพระพุทธเจ้ามิได้มีความต้องการร่างกายนี้ต่อไป เห็นว่าร่างกายนี้เป็นพิษเป็นภัย ข้าพระพุทธเจ้าต้องการพระนิพพานเป็นที่ไปพระพุทธเจ้าข้า"

สมเด็จพระบรมศาสดาเมื่อทรงสดับ ก็ทรงแย้มพระโอษฐ์ (ความจริงพระพุทธเจ้าโดยปกติไม่ยิ้ม ไม่ใช่ว่าพระองค์ไม่อยากยิ้ม เพราะเป็นประเพณีของพระพุทธเจ้า ถ้ายิ้มก็ต้องมีเหตุ ถ้าไม่มีเหตุพระองค์ไม่ยิ้ม แต่ไม่ใช่หน้าบึ้ง ทรงวางพระทัยสบายๆ) เมื่อองค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาทรงแย้มพระโอษฐ์แล้ว พระอานนท์ซึ่งเป็นพระอุปัฏฐากขององค์สมเด็จพระประทีปแก้วก็จะต้องทูลถามทันที ว่าพระองค์ทรงแย้มพระโอษฐ์เพราะเหตุประการใดพระพุทธเจ้าข้า

สมเด็จพระบรมศาสดาจึงตรัสว่า "อานันทะ ดูก่อนอานนท์ หรือว่า ภิกขเว ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย" "เวลานี้พระเจ้าสุทโธทนะมหาราช ซึ่งเป็นพระราชบิดาของเรามาในกาลก่อน เวลานี้จอมบพิตรอดิศรมีจิตเข้าถึงความเป็นพระอรหันต์แล้ว" เป็นอันว่าการจะแคล้วจากกันจนถึงอายุขัยย่อมไม่มี จะต้องนิพพานวันนี้"

"แต่ ทว่าเวลานี้ทุกขเวทนาของพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช มีความทุกข์อย่างหนัก ทุกส่วนของร่างกายถูกบีบคั้นไปด้วยทุกขเวทนา แต่ทว่าที่พระองค์ทรงพูดกับเราได้เหมือนคนปกตินั้นเพราะว่าใช้ ขันติธรรม ข่มกำลังใจ และมีกำลังใจสูง เวลานี้จิตของพระองค์แจ่มใสเป็นกรณีพิเศษ"

ตามที่องค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์ตรัสอย่างนี้ พระอรหันต์ทุกองค์ท่านก็ทราบเพราะเป็นพระอรหันต์ด้วยกัน ย่อมเห็นใจกัน ดังนั้นทุกองค์จึงยกมือพนมขึ้นว่า "สาธุ เป็นความจริงตามที่พระองค์ตรัสแล้ว พระพุทธเจ้าข้า" (ท่านที่เป็นพระอรหันต์ย่อมรู้วาระจิตของคนที่เป็นพระอรหันต์ รวมทั้งรู้วาระจิตของคนที่เป็นพระอนาคามี พระสกิทาคามี พระโสดาบันด้วย และยังรู้ถึงทุกขเวทนาทางร่างกายที่มันจะพังว่ามันมีการบีบคั้นอย่างหนัก)...(มีต่อ)

 

ฉะนั้น องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า "ต่อแต่นี้ไปตถาคตจะลดทุกขเวทนาทางร่างกายของพระพุทธบิดา" แล้วสมเด็จพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า จึงทรงตั้งจิตอธิษฐานเป็นพระพุทธฎีกาว่า...

"บุญบารมีใดที่ตถาคตบำเพ็ญมาแล้ว สิ้นเวลา ๔ อสงไขยกับแสนกัปเพื่อปรารถนาจะเป็นพระพุทธเจ้า รื้อความทุกข์ของคนทั้งหลายให้มีความสุข รื้อจากวัฎฎะ คือเวียนว่ายตายเกิดในวัฎสงสาร มีพระนิพพานแดนเกษมสันต์เป็นที่ไป ฉะนั้น บุญบารมีใดที่ตถาคตสั่งสมไว้ในกาลก่อนจนกระทั่งถึงวันบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณ ขอบุญบารมีอันนี้นั้นจงช่วยให้พุทธบิดา คือพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช หายจากทุกขเวทนาที่บีบคั้นพระวรกายอยู่เวลานี้" แล้วองค์สมเด็จพระชินสีห์บรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า ก็ทรงยกพระหัตถ์ลูบตั้งแต่พระเศียรถึงพระบาทสามวาระ แล้วสมเด็จพระพุทธองค์จึงตรัสถามพระพุทธบิดาว่า "เวลานี้ทุกขเวทนาบรรเทาแล้วหรือยัง"

พระเจ้าสุทโธทนะก็กราบทูลว่า "เวลานี้ทุกขเวทนาทั้งหมด ปรากฏว่าหายไปพร้อมกับพระหัตถ์ของพระองค์ที่ทรงลูบตั้งแต่ศรีษะถึงปลายพระบาท" (คือมือแตะศรีษะ อาการปวดศรีษะก็หาย ลูบไปถึงคออาการเจ็บก็หาย คล้ายๆ กับปาดโรคให้หมดไป)

เมื่อองค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาทำตามนั้น องค์สมเด็จพระภควันต์ก็ให้พระสงฆ์ที่อยู่ใกล้ๆ ใครอยากจะสงเคราะห์พระเจ้าสุทโธทนะ ก็ทำได้ (พระสงฆ์ไป ๒ หมื่นองค์เศษ ทำทุกองค์ไม่ไหว)

ตอนนั้น ก็เป็นหน้าที่ของ พระนันทะ ซึ่งเป็นพระราชโอรสเหมือนกัน ต่อมาก็มีพระอานนท์ พระโมคคัลลานะ พระสารีบุตร พระอนุรุธ ต่างท่านต่างก็ทำเช่นเดียวกับ องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

เป็นอันว่าเวลานั้น ทุกขเวทนาทางกายของพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช ไม่มีเลย พระองค์ทรงชื่นจิต หน้าตาผ่องใส มีสภาวะเป็นปกติ แต่ว่าโรคที่มันเบียดเบียนร่างกายก็เป็นเรื่องของโรค ร่างกายที่มันไม่มีแรงลุกไม่ไหว ก็คงลุกไม่ไหวตามเดิม เพราะพระพุทธเจ้าไม่ได้ทรงบันดาลให้ลุกขึ้นได้ พระพุทธองค์ทรงบันดาลให้บรรเทาจากทุกขเวทนา

ต่อจากนั้นมา สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า จึงได้ทรงมีพระพุทธฎีกาตรัสว่า "ความคิดเดิมของพระองค์ไม่เสื่อม เวลานี้ตถาคตก็ทราบดีว่ากำลังใจของพระองค์ไม่ติดอยู่ในร่างกายเดิมแล้วใช่ไหม"

พระองค์ก็ยอมรับว่า "เป็นความจริงพระพุทธเจ้าข้า"

"ร่างกายของคนอื่น พระองค์ทรงห่วงใยใครบ้าง"

พระเจ้าสุทโธทนะมหาราชก็กราบทูลว่า "ข้าพระพุทธเจ้าไม่ห่วง พระพุทธเจ้าข้า เพราะทราบว่าร่างกายนี่ประเดี๋ยวมันก็พัง"

ต่อมาพระพุทธองค์ก็ตรัสถามว่า

"ทรัพย์สินในการเป็นพระราชา ในการครองราชย์ ความยิ่งใหญ่ในฐานะที่เป็นพระราชาห่วงไหม" พระเจ้าสุทโธทนะมหาราชก็ประกาศว่า

"ไม่ห่วง พระพุทธเจ้าข้า" สมเด็จพระบรมศาสดาจึงตรัสถามต่อไปว่า

"สมบัติทั้งหลาย ประชากรข้าราชบริพารของพระองค์ล่ะ ห่วงไหม" พระเจ้าสุทโทนะมหาราชก็ทรงประกาศว่า "ไม่ห่วง พระพุทธเจ้าข้า"

ครานั้นองค์สมเด็จพระภควันต์ ก็ทรงแย้มพระโอษฐ์ พระอานนนท์ก็กราบทูลถามต่อไปว่า "พระพุทธองค์ทรงแย้มพระโอษฐ์เพราะอะไร พระพุทธเจ้าข้า" (ไม่ถามไม่ได้ เพราะเป็นหน้าที่ของพระพุทธอุปัฏฐาก)

สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า จึงได้มีพระพุทะฏีกาตรัสว่า "อานันทะ ดูก่อนอานนท์ เวลาอีกชั่วไม่กี่ขณะจิตจากนี้ไป พระพุทธบิดา คือพ่อของเราจะไปนิพพาน"

หลังจากองค์สมเด็จพระพิชิตมารตรัสจบ เพียงชั่วครู่เดียว พระเจ้าสุทโธทนะมหาราชซึ่งนอนเจ็บอยู่เวลานั้น แต่ไม่มีทุกขเวลาด้วยอำนาจพุทธานุภาพและสังฆานุภาพ พระองค์ทรงยกพระหัตถ์ขึ้นพนม กล่าวคำขอขมาโทษต่อพระรัตนตรัยว่า

"กรรมใดที่ข้าพระพุทธเจ้าได้เคยประมาทพลาดพลั้งในสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ดี ในพระธรรมก็ดี ในพระอริยสงฆ์ทั้งหลายก็ดี ตั้งแต่อดีตกาลมาจนปัจจุบันด้วยเจตนาก็ดี ไม่เจตตนาก็ดี เพราะรู้เท่าไม่ถงการณ์ก็ดี ขอบรรดาพระอริยะสงฆ์ทั้งหลายพร้อมด้วยองค์สมเด็จพระชินสีห์เป็นประธาน ได้โปรดอดโทษให้แก่ข้าพระพุทธเจ้านับตั้งแต่บัดนี้เป้นต้นไปจนกว่าจะเข้าพระนิพพาน"

บรรดาพระสงฆ์ทั้งหลาย และองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ยกพระหัตถ์ขึ้น กล่าวว่า "สาธุ" พร้อมกัน แล้วพระเจ้าสุทโธทนะมหาราชก็กราบนมัสการองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ทั้งๆ ที่นอนอยู่นั่นอีกครั้งหนึ่งตรัสว่า...

"เวลานี้ ข้าพระพุทธเจ้าขอทูลลาองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พร้อมไปด้วยพระอริยสงฆ์ทั้งหมดที่ปรากกอยู่ในที่นี้และไม่ได้ปรากฏอยู่ด้วย ตลอดกระทั้งบรรดาคนที่มีส่วนกี่ยวข้อง ถึงวาระแล้วที่ต้องลาไป"

แล้วองค์สมเด็จพระจอมไตรและบรรดาพระสงฆ์ทั้งหลายก็ยกมือขึ้น "สาธุ" พร้อมกัน สร้างความชื่นใจให้ปรากฏ

เป็นอันว่าเวลานั้น พระเจ้าสุทโธทนะมหราชก็นิพาน (กาลัง กัตตวา ตามถาษาบาลีกล่าวว่า ถึงเวลาที่ต้องไป)

จริยาหนึ่งของพระเจ้าสุทโธทนะมหาราช ที่ทรงปฏิบัติแด่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าคือ พระองค์เป็นพ่อของพระสิทธัตถะราชกถมาร แต่ทว่าพระองค์ไม่ใช่พ่อของพระพุทธเจ้า สิทธัตถะราชกุมารเดิมเป็นลูกท่าน เวลานี้สิทธันถะราชกุมารบรรลุธรรมพิเศษเป็นพระพุทธเจ้า ท่านวางตัวตามความเหมาะสม คิดว่า คนนี้ร่างกายนี้เป็นร่างกายของลูก แต่ว่าความดีที่ลูกทรงอยู่นี้ไม่ใช่เรื่องของลูก เป็นเรื่องของพระพุทธเจ้า ฉะนั้นท่านจึงวางใจถวายนมัสการด้วยความเคารพในฐานะลูกเป็นพระพุทธเจ้า ไม่ใช่ฐานะพ่อกับลูก

เป็นอันว่าพระเจ้าสุทโธทนะมาหาราชก็นิพพานก่อนพระพุทธเจ้า...(มีต่อ)

 

ข้อย้อนกล่าวถึงคราวที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จมากรุงกบิลพัสดุ์มหนครในครั้งแรกนั้น บุคคลที่สำคัญท่านหนึ่งคือพระนางพิมพาราชเทวี พระองค์รู้ข่าวว่าองค์สมเด็จพระชินสีห์เสด็จมาโปรดก็ดีใจมาก เพราะนับตั้งแต่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคาเจ้าเสด็จไปจากพระราชวังคราวนั้นแล้ว ไม่เคยพบองค์สมเด็จพระประทีปแก้วเลย

วันที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จออกมหาอภิเนษกรมณ์ในคราวนั้น ปรากฏว่า องค์สมเด็จพระภควันต์ หนีออกไป หนีพ่อ หนีแม่ หนีเมีย และหนีลูก หนีทุกคนที่อยู่ในนั้น เพราะองค์สมเด็จพระภควันต์ไม่ได้ลาใครเลย พระองค์ตัดกำลังใจครั้งใหญ่ที่สุด นั่นก็คือ ในวันนั้นพระองค์กำลังอยู่ในพระราชยาน มีเจ้าพนักนักงานมากราบทูลว่า เวลานี้พระนางพิมพาราชเทวีประสูติพระราชโอรส ปรากฏว่ามีรูปงามเหลือเกิน ตอนนี้ องค์สมเด็จพระชินสีห์ก็มดำริว่า "ปุตตัง ชีเว ห่วงลูกผูกคอเกิดขึ้นแล้ว" (ตามธรรมดาพระพุทะเจ้าตรัสห่วงไว้ ๓ ห่วง คือ ๑. ปุตตัง ชีเว ห่วงลูกผูกคอ ๒. ธนัญปาเท การห่วงในทรัพย์ เปรียบเสมือนมีใครมาผูกข้อเท้าไว้ไปไหนไม่ค่อยจะได้ เพราะห่วงทรัพย์ ๓. ภริยาหัตเถ ห่วงภรรยา มันหนักที่มือเพราะต้องทำงานมาก)

ดังนั้น ในวันนั้นเมื่อองค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงทราบว่า พระราชโอรสเกิด จึงตรัสว่า โอหนอห่วงใหญ่เกิดขึ้นแล้ว ปุตตัง ชีเว ห่วงลูกผูกคอเกิดขึ้นแล้ว แต่ทว่าองค์สมเด็จพระประทีปแก้วได้ทรงบำเพ็ญบารมีมาถึงสี่อสงไขยกับแสนกัป มีพุทธประสงค์ตรงโดยเฉพาะว่า ตั้งใจจะรื้อขนสัตว์ให้พ้นจากวัฏสงสาร การเวียนว่ายตายเกิด เพื่อหวังพระนิพพานเป็นที่ไป ดังนั้นองค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาจึงได้ตัดสินพระทัยว่า ลูกจะออกวันนี้หรือวันไหนไม่สำคัญ สำคัญที่ว่า เราจะห่วงลูกดีหรือจะห่วงมนุษย์ทั้งโลกดี เป็นอันว่าองค์สมเด็จพระชินสีห์บรมศาสดาก็ทรงตัดสินพระทัยว่า เราห่วงการทำกำลังใจที่ไม่บริสุทธิ ให้เป็นกำลังใจที่บริสุทธิ์ เป็นของประเสริฐกว่า" หลังจากนั้นองค์สมเด็จพระบรมศสดาก็ทรงดำริว่า

"ถ้าเราเป็นผู้บริสุทธิ์ บรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณเมื่อไร โอกาสที่เราจะช่วยคนทั้งหลายที่อยู่เบื้องหลังซึ่งมีความทุกข์ถึงเราอยู่ ให้พ้นจากความทุกข์ได้ เป็นการใช้หนี้ความดีของเขาที่มีความห่วงใยเรา"

ฉะนั้น องค์สมด็จพระจอมไตรบรมศาสดาสมัมาสัมพุทธเจ้า จึงเสด็จออกไปจากตำหนักในคืนวันนั้น โดยไม่สนใจกับใครทั้งหมด คืนนั้น ก่อนที่องค์สมเด็จพระบรมสุคตจะเสด็จออก พระองค์ก็ย่องๆๆ เข้าไปในที่ประทับของพระนางพิมพา ค่อยๆ แย้มม่านออกดู เห็นโฉมตรูพิมพาราชเทวีกำลังหลับกกพระราหุลลูกน้อยอยู่ แล้วองค์สมเด็จพระบรมครูก็ตัดสินใจว่า "ไปละ" ลูกจะเป็นยังไง เมียจะเป็นยังไงนี่ไม่สำคัญ เราเห็นความสำคัญที่มีอยู่ คือ "พระโพธิญาณ" องค์สมเด็จพระพิชิตมารจึงเสด็จออกมหาภิเนษกรมณ์

รุ่งเช้าคนทั้งหลายไม่เห็นพระองค์ แต่เย็นทุกคนเห็นนายฉันนะซึ่งเป็นสหชาติของพระพุทธองค์ กลับมาพร้อมด้วยเครื่องแต่งองค์ของสมเด็จพระผู้มีพระภาค วันนั้นทุกคนทราบวา พระสิทธัตถะราชกุมารซึ่งเป็นพระราชโอรสของพระเจ้าสุทโธทนะ และอีก ๗ วันก็จะได้เป็นพระเจ้าจักรพรรดิราช พระองค์ตัดสินพระทัยออกบวชซะแล้ว

เมื่อพระนางพิมพาทราบข่าวการบวชของพระผู้มพระภาคเจ้า พระองค์จึงได้ถามนายฉันนะ ว่า "องค์สมเด็จพระภควันต์ทรงเครื่องสีอะไร และที่พระวรกายของพระองค์ทำอะไรบ้าง"

นายฉันนะก็กราบทูลว่า "สมเด็จพระบรมศาสดาเมื่อถึงสถานที่แล้ว พระองค์จับพระขรรค์แก้วมาตัดระเมาลี (ตัดผม) แล้วปรากฏว่า ผมที่เหลืออยู่ขมวดเหมือนกับโกนศรีษะ หลังจากนั้นองค์สมเด็จพระภควันต์ก็ทรงเครื่องย้อมด้วยน้ำฝาด"

พระนางพิมพาทราบอย่างนั้น ก็สั่งให้คนมาโกนผมบ้าง และห่มผ้าที่ย้อมน้ำฝาดบ้าง ต่อมาได้ทราบข่าวว่า องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงทรมานพระองค์ เสวยกระกระยาหารน้อย พระนางก็เสวยพระกระยาหารน้อยบ้าง ต่อมาทราบว่าองค์สมเด็จพระภควันต์เข้าไปพักที่โคนต้นโพธิ์นั่งสมาธิ จำจิตสงบ เมื่อข่าวนี้มาถึง พระนางพิมพาก็อาศัยโคนต้นไม้ที่มีอยู่ในพระราชฐานเป็นที่เจริญสมาธิบ้าง เป็นอันว่าทราบข่าวว่าพระพุทธเจ้าทำแบบไหน พระนางพิมพาก็ทำแบบนั้นทุกอย่าง ทั้งนี้เพราะเป็นคู่บารมีกันมานานนักหนาในกาลก่อน

เมื่อองค์สมเด็จพระชินวรบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า ทรงแสดงธรรมเทศนาโปรดหมู่พระประยูรญาติ อันมีพระราชบิดา คือพระเจ้าสุทโธทนะมหาราชเป็นประธานแล้ว องค์สมเด็จพระประทีปแก้วก็ทรงระลึกถึงพระนางพิมพาที่เป็นคู่บารมีกันมา นับตั้งแต่เอนกชาติ คือ ตั้งแต่เริ่มต้นทีองค์สมเด็จพระทศพลทรงปรารถนาพระโพธิญาณ พระนางพิมพาก็เข้าไปตั้งปณิธานปรารถนาต่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น ว่าปรารถนาเป็นคู่บารมีขององค์สมเด็จพระชินสีห์จนกว่าจะบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณ และก็พระเจ้าสุทโธทนะมหาราชกับพระนางสิริมหามายาราชเทวี เวลานั้นห็เป็นชาวบ้านธรรมดาๆ ต่างคนต่างก็เขาไปเฝ้าองค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าองค์นั้น ว่าขอเป็นพระพุทธบิดา ขอเป็นพุทธมารดาขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และก็เด็กชายคนหนึ่งเข้าไปเฝ้าสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น ว่าขอเป็นราชโอรส เป็นลูกติดตาม

นี่เป็นอันว่าสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงทราบความจริงว่า ยอดหญิงพิมพาเป็นคู่บารมีกันมาตั้งแต่ต้นจนอวสาน

การแสดงพระธรรมเทศนาโปรดหมู่พระประยูรญาติและสมเด็จพระราชบิดานั้นปรากฏว่า พระนางพิมพาไม่ยอมไปฟังเทศน์ มีคนไปกราบทูลให้ทรงทราบ พระนางก็ตรัสว่า "ในเมื่อพระลูกเจ้าเสด็จมาถึงประเทศนี้แล้ว และองค์สมเด็จพระประทีปแก้วก็ทรงรู้ตำหนักนี้ดี เคยอยูมาก่อน ถ้าองค์สมเด็จพระชินวรไม่เสด็จมาโปรดเราถึงที่ เราก็ไม่ไป"

นีเพราะอาศัยน้ำใจที่พระนางมีความรัก ทำทุกสิ่งทุกอย่างที่พระพุทธเจ้าทรงปฏิบัติ แต่ครั้นองค์สมเด็จพระทรงสวัสดิโสภาคย์เสด็จมา พระนางก็เกิดอาการน้อยใจว่า ตำหนักนี้เคยอยู่ ทำไมองค์สมเด็จพระบรมครูจึงไม่มาเทศน์โปรดสอนเราถึงตำหนัก เมื่อท่านไม่มาเราก็ไม่ไป...(มีต่อ)

 

องค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดา ทรงรู้น้ำพระทัยของพระนางพิมพา องค์สมเด็จพระชินสีห์จึงทรงตั้งใจจะไปโปรดพระนางพิมพาถึงตำหนักที่อยู่ และองค์สมเด็จพระบรมครูก็ทรงทราบว่า การไปคราวนี้ พระนางพิมพาอาศัยที่มความรักความอาลัยอยู่เดิม จะเข้ามากอดที่ขาของพระองค์แล้วก็พร่ำรำพันถึงความทุกข์และความรักในอดีต กิจนี้ถือว่าเป็นเรื่องธรรมดาของสตรี แต่ถ้าเราจะห้ามพิมพาไม่ให้ทำอย่างนี้ การบำเพ็ญบารมีมาถึงสี่อสงไขยกับแสนกัป ความจริงพระงพิมพาไม่เคยทำบุญด้วยตนเองเลย มีอย่างเดียว เราทำอะไร เธอก้ยินดีด้วยช่วยโมทนา เป็นปัตตานุโมทนามัย หากเราห้ามพิมพาไม่ให้มากอดขาเราแล้วไซร้ พิมพาจะอกแตกตาย ไม่ได้บรรลุมรรคผล เป็นอันว่าผลที่ติดตามมาถึงสี่อสงไขยกับแสนกัปจะไม่เกิดผล ถ้าเราห้ามเธอไม่ให้มากอดขาเรา

เมื่อสมเด็จพระทศพลทรงตัดสินพระทัยว่าเรื่องอย่างนี้จะเกิดขึ้นมาก็ "ไม่เป็นไร เพราะจิตของเราไม่มีกิเลสแล้ว" แต่องค์สมเด็จพระประทีปแก้วก็ทรงมีความไม่ประมาท (ไม่ใช่ว่า ไม่มีกิเลสแล้วจะทำอะไรก็ได้ ไม่เกรงใจคนที่อยู่ในโลกีย์วิสัยจะติฉินนินทาเพราะว่า นินทาปสังสา เป็นธรรมดาของชาวโลก แม้จะกล่าวโดยทางธรรมจะมีผลไม่ใหญ่ แต่ทางคดีโลกนี้ไซร้มีผลใหญ่มาก คือคนใดก็ตามที่ถูกนินทาว่าร้าย กว่าถั่วจะสุกงาก็ไหม้ กว่าที่เขาจะรู้ว่าคนที่ถูกนินทาเป็นคนบริสุทธิ์ เป็นคนดี ดีไม่ดีชาวบ้านชาวเมืองก็หลงเกลียดหลงโกรธไปนับเวลาแรมเดือน ซึ่งเราท่านทั้งหลายก็คยโดนมาบ้างเหมือนกัน)

เป็นอันว่า เมื่อองค์สมเด็จพระทศพลทรงทราบตามความเป็นจริงแล้ว องค์สมเด็จพระประทีปแก้วจึงได้ชวนพระโมคคัลลาน์และพระสารีบุตร ๒ ท่านไปเป็นเพื่อน เพื่อเป็นพยาน คือให้ทั้งสองท่านรับทราบไว้ด้วยจะได้ช่วยแก้ความเข้าใจผิดของคนภายหลัง

ขณะที่เดินไประหว่างทางยังไม่ถึงตำหนักองพระนางพิมพาราชเทวี สมเด็จพระชินสีห์จึงได้มีพระพุทธฎีกาตรัสว่า "พระสารีบุตร และพระโมคคลลน์ ถ้เราทั้งสามเข้าไปในตำหนักของพระนางพิมพาแล้ว ถ้าพระนางพิมพาจะกอดขาเรา ขอเธอทั้งสองจงอย่าห้าม และขอเธอจงเข้าใจว่า เวลานี้จิตของตถาคตไม่มีอะไร แต่ทว่ามีความห่วงใยในพระนางพิมพา ถ้าเธอทั้งสองห้าม เธอไม่มีโอกาสเข้ามากอดขาเรา เธอจะอกแตกตาย เพราะการบำเพ็ญบารมีมาในกาลก่อนไซร้ เธอไม่ได้ทำเอง มีหน้าที่ย่างเดียว คือโมทนาความดีที่ตถาคตทำ ฉะนั้น การบรรลุมรรคผลของพระนางพิมพาจึงต้องเนื่องด้วยตถาต จะหาทางช่วยตวเองให้บรรลุมรรคผลนั้นย่อมเป็นไปไม่ได้"

พระสารีบุตร พระโมคคัลลาน์ ท่านเป็นพระอรหันต์ ท่านเข้าใจเรื่องการจับต้องเนื้อ จับต้องกายเพื่อราคะ มันไม่มีแก่พระอรหันต์

เมื่อพระนางพิมพาทราบจากเจ้าพนักงาน ก่อนที่องค์สมเด็จพระพิชิตมารจะเสด็จไป พระนางพิมพาก็ดีใจ หายจากความทุกข์โศก ชำระร่างกายให้สะอาด และทราบว่า สมเด็จพระบรมโลกนาถยังทรงเครื่องย้อมน้ำฝาด พระนางก็ทรงแต่งตามนั้น แล้วโกนศรีษะเหมือนกับพระทุกท่าน ดูๆ ไปคล้ายกับนางภิกษุณี แต่ตอนนั้นยังไม่มี เมื่อพระนางทราข่าวว่าสมเด็จพระชินสีห์จะเสด็จไป ก็ให้สาวใช้ทำสถานที่ให้สะอาด มีอะไรบ้างที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเคยชอบใจในกาลก่อน พระนางก็สั่งทำเพื่อองค์สมเด็จพระชินวรทั้งหมด

ครั้นเมื่อองค์สมเด็จพระบรมสุคตเสด็จเข้าไปแล้ว นางแก้วก็เข้ามากอดขาร้องให้เหมือนกัน ตามที่องค์สมเด็จพระภควันต์ตรัสไว้ เมื่อพระนางสร่างจากความโศกแล้ว องค์สมเด็จพระประทีปแก้ว จึงได้มีพระพุทธฎีกาส่งสอนพระนางพิมพาว่า

"เธอจงอย่าคิดอาลัยในร่างกายและชีวิต เพราะที่ตถาคตออกสู่มหาภิเนษกรมณ์ ไม่ได้โกรธ ไม่ได้เกลียดเธอ แต่มีความหวังอย่างเดียวว่า ถ้าเราจะทรงชีวิตอยู่ตามธรรมดาของบุคคลธรรมดา เรื่องการเกิด แก่ เจ็บ ตาย แบบนี้ มันจะหาที่สุดไม่ได้ ทั้งนี้เพราะการเสวยราชสมบัติเป็นกษัตริย์มันก็มีสภาพ ไม่พ้น เหมือนบุคคลธรรมดา คือกษัตริย์ก็ดี ยาจกเข็ญใจก็ดี คนธรรมดาก็ดี มีความเกิดขึ้นมาเบื้องต้น ร่างกายก็เสื่อมโทรมไปตามลำดับในท่ามกลาง ในที่สุดต่างคนต่างก็ตายเหมือนกัน ชีวิตการเกิดและการตายของสองเรานี้นั้นนับชาติไม่ถ้วน ล้วนแล้วแต่การเกิดมาครั้งใดก็มีแต่ความเหน็ดเหนื่อยร่างกาย เหน็ดเหนื่อยใจ และในที่สุดเราก็ต้องตายจากกัน ถ้าหากเราจะต้องเกิดมาแล้วก็ตายอย่างนี้ไปเรื่อยๆ หาที่สุดไม่ได้แล้ว ขึ้นชื่อว่า "ความสุข" มันก็ไม่มี เวลานี้พี่ คือ ตถาคตได้เข้าถึงการจบแห่งการเวียนว่ายตายเกิด คือ โมกขธรรม ได้แก่ ธรรมอันเป็นเครื่องพ้นจากความตาย ต่อจากนี้ไปการเวียนว่ายตายเกิดสำหรับตถาคตไม่มี แดนที่จะพึงไป คือ พระนิพพาน เป็นแดนอมตะ หาความตายไม่ได้ และเป็นแดนที่มีความสุขที่สุดที่เรียกว่า เอกันตบรมสุข เป็นความสุขอย่างเลิศประเสริฐกว่าความสุขใดๆ ที่จะพึงหาได้ในวัฏสงสาร คือความสุขในการเป็นมนุษย์ก็ดี ความสุขในการป็นเทวดาก็ดี ความสุขในการเป็นพรหมก็ดี ยังสุขไม่เท่ากับความสุขในพระนิพพาน

ฉะนั้น ขอน้องหญิงพิมพาราชเทวี ซึ่งเป็นคู่บารมีของตถาคตมาตั้งแต่อดีตถึงปัจจบัน ขอเธอจงทรงไว้ซึ่งสัจจธรรม คือความดี ตอนต้นให้คิดถึงกฏองธรรมดา มองดูร่างกายของเรา ร่างกายของเธอเมื่อก่อนนี้เป็นเด็ก ต่อมาเป็นวัยสาว เวลานั้นสวยสดงดงามเป็นอย่างยิ่ง จะหาหญิงใดผิวพรรณผุดผ่องสวยงามเสมอเหมือนนั้นแสนยาก แต่ทว่าเวลานี้ เราสองคนด้วยกันต่างคนต่างก็มีอายุเกินกว่า ๓๐ และจะ ๔๐ ปีแล้ว จงมาดูเราสองคนนี่ ยังคงสดสวย มีผิวพรรณผ่องใส ยังเป็นหนุ่มเป็นสาวเหมือนสมัยก่อนหรือไม่

ขณะเมื่อองค์สมเด็จพระจอมไตรทรงเทศน์ องค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์ก็มีการแสดงภาพของพระองค์ให้เศร้าหมอง พระนางพิมพาก็มองหน้าพระพุทธเจ้า มองทั่วทั้งพระวรกาย เห็นว่าพระรูปพระโฉมขององค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาค่อยๆ เหี่ยว ค่อยๆ แห้งลงทีละน้อยๆ ก็สลดใจ แล้วก้มองดูกายของพระนางเองเล่า ก็พบว่า โอหนอ กายของเรานี้ก่อนที่องค์สมเด็จพระชินสีหืจะเสด็จออกมหาภิเนษกรมณ์ ร่างกายของเราเป็นที่น่านิยม น่าชื่นชม มีความน่ารัก น่าชื่นใจ เพราะมีความผ่องใสในผิวพรรณ และเนื้อหนังนี้นั้นก้เต็มไปด้วยความอวบอัดเต่งตึงน่ารัก แต่ทว่าระหว่างนี้ รางกายของเราก็ดี ร่างกายของสมเด็จพระชินสีห์ก็ดี รู้สึกว่าเศร้าหมองไปมาก ฉะนั้น พระธรรมเทศนาที่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า ซึ่งเคยเป็นพระสวามีเรานี้เทศน์เป็นความจริง

เมื่อองค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงเห็นพิมพายอดหญิง มองเห็นตามความเป็นจริงแล้ว องค์สมเด็จพระประทีปแก้วจึงได้กล่าวต่อไปว่า

"พิมพา เราไม่ใช่ว่าเกิดมาแล้วแก่ เท่านี้ จงดูหมู่พระประยูรญาติผู้ใหญ่ของเรา ดูชั้นปู่ ชั้นย่า ชั้นตา ชั้นยาย ไปถึงชั้นทวดของเราก็ได้ ที่เรารู้จักชื่อท่านทั้งหลายนั้นร่างกายของท่านอยู่ที่ไหน ในที่สุดก็ต้องตายไปหมดทุกคน เราเองซึ่งก็มีความเกิดขึ้นในเบื้องต้น มีความแก่ในท่ามกลาง ในที่สุดเราก็ต้องตาย ฉะนั้น นับตั้งแต่บัดนี้เป็นต้นไป ขอพิมพาน้องหญิง จงอย่าสนใจในร่างกายของพี่ และงอย่าสนใจในร่างกายของเธอ และจงอย่าสนใจในร่างกายของบุคคลใดทั้งหมด จงกำหนดจิตว่า ร่างกายนี้ไม่ช้าก็ต้องสลายตัว"

"เพื่อทำให้กำลังใจเป็นสุข พิมพา จงนึกถึงคุณพระศรีรัตนตรัยทั้งสามประการ คือพระพุทธรัตนะ พระธรรมรัตนะ พระสังฆรัตนะ สามประการนี้ให้ประจำใจของพิมพาราชเทวี เธอจะมีความสุข และหลังจากนั้นจงแฏบัติในศีลห้าประการให้เคร่งครั และให้เป็นอัตโนมัติ คือ เป้นปกติ จิตนี้คิดไว้เสมอว่า ถ้าตายจากชาตินี้ไปแล้ว ขึ้นชื่อว่า มนุษยโลกก็ดี เทวโกก็ดี พรหมโลกก็ดดี ไม่มีสำหรับเรา สิ่งที่เราต้องการคือ พระนิพพาน"

เมื่อองค์สมเด็จพระพิชิตมารบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าเทศน์จบ ก็ปรากฏว่า พระนางพิมพาราชเทวี ได้บรรลุพระโสดาปัตติผล เป็นพระอริยบุคคลในพระพุทธศาสนา อารมณ์แห่งความข้องใจที่คิดว่า องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงทอดทิ้งพระนางก็หมดไป กราบขอขมาโทษต่อองค์สมเด็จพระจอมไตรในการที่พระนางล่วงเกินด้วยประการทั้งปวง สมเด็จพะสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ทรงมีพระพุทธอภัยให้แก่พระนางพิมพา

หลังจากนั้น องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุเจ้าพร้อมไปด้วยพระโมคคัลลาน์ พระสารีบุตร ก็เสด็จกลับยังที่ประทับคือ มหาวิหารที่พระเจ้าสุทโธทนะมหาราชจัดถวาย

ต่อมาอีกนานเท่าไรไม่ทราบชัด องค์สมเด็จพระทรงสวัสดิโสภาคย์ก็ได้เทศน์โปรดพระนางพิมพาราชเทวี จนได้บรรลุอรหัตผลเป็นพระอริยบุคคลสูงสุดในพระพุทธศาสนา และปรากฏว่าท่านได้เข้าพระนิพพาน่อนองค์สมเด็จพระบรมศาสดาจะปรินิพพาน

สำหรับพระราหุล ราชโอรสนั้นองค์สมเด็จพระภควันต์ทรงให้บวชเณร และต่อมาก็บรรลุอรหัตผลเช่นกัน และก็เข้าพระนิพพานก่อนองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เช่นเดียวกับพระนางพิมพา และพระเจ้าสุทโทนะมหาราช...(มีต่อ)

 

องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงประกาศพระศาสนาเรื่อยมาถึง ๔๕ ปี เป็นอันว่าตอนนี้อายุองค์สมเด้จพระชินสีห์บรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้ามีอายุอย่างเข้า ๘๐ ปี ชรามากแล้ว แต่ทว่าลูกๆ ที่กำลังนั่งฟัง ลองใช้กำลังใจดูซิว่า องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเมื่ออายุ ๘๐ ปี แก่เท่าพ่อไหม ความจริงพ่ออายุ ๖๐ ปีเศษๆ ลูกทุกคนอาจจะไม่มั่นใจว่าท่านจะแก่เท่าพอไหม พ่อต้องตอบว่า พระองคฺทรงแก่ ๘๐ ปี ทั้งนี้ก็ต้องกล่าวว่าแก่โดยปี ๘๐ ปี แต่ว่าพระวรกายขององค์สมเด็จพระชินสีห์บรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงก่ไม่เท่าพ่อ ถ้าจะเปรียบเทียบกันจริงๆ พ่อว่า เมื่อพ่ออายุ ๓๐ ปี พ่อแก่กว่าพระพุทธเจ้าตอนอายุ ๘๐ ปี นี่พูดกันโดยขันธ์ ๕ จริงๆ แต่ทว่าลูกชายลูกหญิงทั้งหมดจงอย่าลืมนะ ว่าท่านเป็นพระพุทธเจ้า ท่านเป็นอัจริยมนุษย์ ว่าถึงรูปร่างลักษณะ ไม่ใช่ใช้กำลังอภิญญาเข้าช่วย หรือว่าไม่ใช่ใช้กำลังพุทธญาณเข้าช่วยจึงไม่แก่ คือร่างกายมันแก่ช้าไปเอง วัน เดือน ปี มันเร็วกว่าร่างกาย ถ้าหากว่าจะไปดูองค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์เวลานั้น ท่านทรงทรมานพระกายในป่าบ้าง ในเขาบ้าง ในถ้ำบ้าง ในเมืองบ้าง แต่ว่าอยู่ที่ไหนก็ไม่ได้หยุด มีหน้าที่ในการพูด การสั่งสอน เวลาจะไปไหนก็ไปด้วยความลำบาก และก็ต้องบิณฑบาตรฉันเอง อาหารก็เลือกไม่ได้ ที่นอนก็เลือกไม่ได้ เว้นแต่ไปในมหาวิหารแห่งใด อันนี้มีความสุขทางกายแน่ เพราะเขาจัดให้ดี แต่ส่วนใหญ่ขององค์สมเด็จพระประทีปแก้วประทับอยู่ในป่า อยู่ในเขา เพราะต้องเดินไปที่โน่น เดินไปที่นี่ เรื่องร่างกายก็ตามไปด้วยความทรุดโทรม การเสด็จไปไหน เดินไปไกลแสนไกล ก็ไม่เคยบ่นลำบาก นี่เป็นจริยาอันหนึ่งที่เป็นคุณความดีขององค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า ในฐานะที่เป็นพระพุทธเจ้า ทรงมีพระฉวีวรรณผุดผ่อง รูปร่างหน้าตาก็ยังไม่แสดงความชำรุดทรุดโทรมมาก การเสื่อมตัวของสังขารก้มีน้อย ผิดกับพ่อ หน้าย่นกว่าพระพุทธเจ้าตั้งเยอะ รูปร่างหน้าตาก็ทรุดโทรม กำลังก็ไม่ดี ฉะนั้น ความเป็นพระพุทธเจ้าจึงมีความจำเป็น ไปไหนต้องเอาพระรูปพระโฉมที่ทรงสวยสดงดงามไปด้วย ช่วยสร้างศรัทธา ทั้งนี้เพราะ พระพุทธเจ้าต้องมี ๔ อย่าง คือ

๑. มีเสียงเพราะ พระพุทธเจ้าทรงมีเสียงเพราะ พูดแล้วจับใจคน ...คนทุกคนต้องการเสียงเพราะ อันนี้ยกไว้ให้เลย เสียงไม่เพราะคนไม่ต้องการฟัง ยิ่งการแสดงธรม ถ้าเสียงไม่เพราะยิ่งไปกันใหญ่ เป็นอันว่าต้องเสียงเพราะ

๒. มีรูปสวย ทรวดทรงดี ลักษณะ ๓๒ ครบถ้วน ลักษณะพิเศษอีก ๘๐ ครบ สวยจริงๆ ...คนบางพวกต้องการรูปงาม พระพุทธเจ้านอกจากจะมีรูปสวย ยังมีฉัพพรรณรังสีรัศมี ๖ ประการอีกด้วย ช่วยให้วยมากขึ้น เหมาะสำหรับคนต้องการความสวย หรือเพลิดเพลินไปในความสวย

๓. ความเศร้าหมองภายนอกของรูป ใช้จีวรย้อมน้ำฝาดหม แลดูเสร้าหมองไม่สวย ...และบางคนต้องการความเศร้าหมอง พระองค์ก็มีผ้าน้ำฝาดห่มและนั่ง เป็นอันแสดงว่า ไม่ต้องการความสวยสดงดงาม

๔. เทศน์ ไพเราะจับใจคนฟัง ฟังเข้าใจง่าย และฉลาดในการแสดงธรรม......ถ้อยคำในการพูดก็มีความฉลาด จับใจคน รู้ใจคนก่อนว่าคนนั้นต้องการอะไร เวลาประกาศพระศาสนาจึงมีผลมาก ยากที่บุคคลอื่นจะทำตามได้

มีครบทั้ง ๔ อย่าง เพื่อให้ครบตามความต้องการของคน

ฉะนั้น พระพุทธเจ้าจำเป็นต้องมีรูปงาม พระวรกายของพระองค์เมื่ออายุ ๘๐ ปี จึงไม่แก่เท่าพ่อเมื่ออายุ ๓๐ ปี เวลาพ่อพูด ลูกลองใชกำลังใจดูให้ดีนะ ทดสอบกำลังใจว่า ที่พ่อพุดนี่ตรงกับอารมณ์ของลูกไหม และจงอย่าถืออุปาทานเป็นสำคัญ ว่าพ่อพุดอะไรมันถูกไปหมด อันนี้ก็ใชได้ไม่เหมือนกัน เพื่อความมั่นใจของบรรดาลูกทุกคน ทำกำลังใจเดี๋ยวนี้ ขึ้นไปถามองค์สมเด็จพระทศพลขอดูพระรูปพระโฉมของพระองค์เวลานั้น ท่านจะแสดงให้ปรากฏ ความจริงแล้ว หน้าตาขององค์สมเด็จพระบรมสุคตมองแล้วก้ยังชื่นใจอยู่ วาระสุดท้ายขององค์สมเด็จพระชินสีห์ก็เข้ามาถึงตอนอายุ ๘๐ ปี แต่ว่าพระองค์เคยตรัสกับพระอานนท์ว่า อานันทะ ดูก่อนอานนท์ คนที่มีความคล่องในอิทธิบาท ๔ คือ

ฉันทะ มีความพอใจ

วิริยะ มีความเพียร

จิตตะ มีอารมณ์จดจ่อ

วิมังสา ใช้ปัญญาใคร่ครวญ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในด้านของความดี คือ มรรคผล

คนประเภทนี้ องค์สมเด็จพระทศพลตรัสว่า ถ้าต้องการให้ขันธ์ ๕ อยู่ถึงกัปหนึ่งก็ได้ ก็อยู่ได้ เพราะท่านมีกำลังใจสมบูรณ์ด้วยอิทธิบาท ๔ ก็ต้องเป็นพระอรหันต์ปฏิสัมภิทาญาณ หรือว่าเป็นอรหันต์ขั้นฉฬภิญโญ ก็ได้ รวมความว่าเป็นอรหันต์ก็แล้วกัน ฉะนั้นเมื่ออิทธบาท ๔ สมบูรณ์แล้ว เป็นพระอรหันต์ ท่านเรียกว่า โลกุตตระ เป็นคนเหนือโลก อำนาจของโลกไม่มีอำนาจเกินกำลังของพระอรหันต์ เว้นแต่พระอรหันต์ไม่โกง ที่ไม่โกงก็คือ ยอมรับกฏของกรรม ถ้ากฏของกรรมดีมา ทำให้ร่างกายเป็นสุขก็ยอมรับ ถ้ากฏกรรมชั่วเดิมมา มันทำให้ร่างกายเป็นทุกข์ ท่านก็ยอมรับ แต่ว่าใจของท่านไม่รับด้วย ไม่ยอมสุข ไม่ยอมทุกข์ด้วย สุขของโลกีย์เป็นเหตุสร้างความทุกข์ ไม่ใช่สุขที่มั่นคง แสดงว่ากำลังใจท่านเหนือโลกีย์วิสัย ฉะนั้น เรื่องร่างกายมันจะตายหรือไม่ตาย ไช่เรื่องกฏของกรรม จะถือว่าเป็นการหมดอายุขัยเฉยๆ ก็ย่อมไม่ใช่วิสัยของพระอรหันต์ ที่จะยอมให้เป็นไปตามนั้น ตามปกติเมื่อถึงอายุขัยแล้ว เห็นว่าสมควรอยู่ต่อไป จะทำให้บรรดาประชากรมีความสุข ก็อธิษฐานจิตให้ร่างกายนี้ทรงอยู่ต่อไปได้ แล้วก็ใช้งานได้ ที่เขาเรียกันว่า ต่ออายุ ถ้าเห็นว่าจะอยู่ต่อไปก็ไร้ประโยชน์ ทว่าสิ่งที่เราทำทั้งหมดตามหน้าที่ ทำครบแล้ว ก็ปล่อยไปตามภารกิจของมัน มัอยากจะพังก็เชิญพัง และการพังของร่างกายพระอรหันต์นี้เป็นกรณีพิเศษ นอกจากองค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์ คือ พระพุทธเจ้า ทรงเป็นอัจริยมนุษย์ เอาขั้นพระสาวก คือ พระสารีบุตรท่านจะนิพพาน ไปลาพระพุทธเจ้านิพพาน พระพุทธเจ้าทรงถามว่า สารีบุตร เธอจะนิพพานที่ไหน แต่ความจริงท่านทราบ พระสารีบุตรก็กราบทูลองค์สมเด็จพระจอมไตรว่า ข้าพระพุทธเจ้าจะไปนิพพานที่ห้องคลอด หมายความว่าเกิดห้องไหน ไปตายห้องนั้น ทั้งนี้ ก็ต้องการจะสงเคราะห์มารดา ซึ่งเป็นมิจฉาทิฏฐิ

พระโมคคัลลาน์ กรรมเก่าเข้มาสนอง โดนทุบเสียกระดูกแหลกเหลว โดนแล้วท่านไม่ยอมตาย อธิษฐานด้วยกำลังฤทธิ์ ประสานกระดุก เนื้อหนัง ดีแล้ว ร่างกายปกติตามเดิม ด้วยกำลังอภิญญาสมาบัติ เหาะไปกราบลาองค์สมเด็จพระทรงสวัสดิโสภาคย์ เพื่อนิพพาน

เห็นไหมลูกรัก ท่านจะยังไม่นิพพานก็ได้ แต่เห็นว่าภารกิจใหญ่หมดแล้ว ถึงวาระแล้วก็ควรนิพพาน อีกอันหนึ่งจะเห็นว่าพระอานนท์ เวลาที่จะนิพพาน ไปบอกกับญาติทั้งสองฝ่าย แห่งกรุงกบิลพัสดุ์และกรุงเทวทหะนคร เพราะเทวทหะนครเป็นญาติฝ่ายแม่ กรุงกบิลพัสดุ์เป็นญาติฝ่าพ่อ ญาติทั้สองฝ่ายก็บอกว่า ถ้าพระอานนท์นิพพาน พระธาตุ คือ กระดูกจะเป็นของเรา ทั้งสองฝ่ายต่างคนต่างก็จะเกิดรบกัน พระอานนท์เห็นท่าไม่ดี ก็เลยบอกในหมู่ญาติว่า เวลาอาตมาตาย จะเผาร่างกายเอง ไม่ต้องช่วยกันเผา ไม่ต้องทพศพ มันจะยุ่ง ถ้าทำศพฉันคนเดียวจะกลายเป็นหลายศพ ถ้าตายก็จะตายกันหลายศพ การที่จะมาตายเพราะกระดูกของพระที่ตายแล้ว ไม่เกิดประโยชน์ มันเป็นโทษ ฉะนั้น การฌาปนกิจศพเป็นหน้าที่ของพระองค์เอง

ดังนั้น เวลาที่พระอานนท์จะนิพพาน จึงได้เหาะขึ้นไปในระหว่างแม่น้ำ คือ ทั้งสองญาติอยู่คนละฝั่งแม่น้ำ เหาะขึ้นไปเส้นขนานตรงกลางพอดี สูงขึ้นไปในอากาศ นิพพานแล้วอธิษฐานเตโชธาตุ คือ ไฟเผาร่างกายหมด เนื้อหมด หนังหมด เหลือแต่กระดูกเป็นชิ้นเล็กๆ กระดูกก็กระจายออกเป็นสองฝั่ง ฝั่งละครึ่งองค์... (มีต่อ)

 

จะเห็นว่าพระอรหันต์มีกำลังเหนือโลก จึงเรียกว่า โลกุตตระ คือเป็นผู้เหนือโลก ฉะนั้น กำลังของพระพุทธเจ้าย่อมเป็นกำลังความดี ที่เหนือกว่าพระอรหันต์สาวก เมื่อเวลาพระองค์อายุ ๘๐ ปี ร่างกายจึงไม่แก่หง่อมเท่าพ่อ ตอนนี้ก็มาดูองค์สมเด็จพระชินสีห์ ทรงปรารภการนิพพาน ปรากฏว่าพระองค์ประทับอยู่ที่ปาวาลเจดีย์ ไกลจากกุสินารามหานครประมาณ ๑๒๐ โยชน์ (๑,๙๒๐ กม.) วันหนึ่งองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงโปรดให้พระอานนท์เข้าเฝ้า แล้วก็ถามนิมิตเครื่องหมาย แต่ความจริงพ่อคิดว่าไม่ใช่ ตำราตอนนี้คงจะเฝือไปว่า ถามพระอานนท์ว่า เรามีเกวียนเก่าอยู่เล่มหนึ่ง เราจะซ่อมบำรุงเกวียนเก่าดี หรือเอาเกวียนใหม่ดี ท่านชำรุดทรุดโทรมมาก ท่านบอกว่าเวลานั้นมารเข้ามาดลใจให้พระองค์ไม่กล้าทูลองค์สมเด็จพระจอมไตร ไม่คัดค้านทัดทาน ถ้าทัดทานว่า ไม่ควรจะเปลี่ยนเกวียนเก่า พระพุทธเจ้าก็จะทรงอธืษฐานอยู่ครบ ๑ กัป...

...อันนี้ พ่อว่าอธิบายมากไป ด้วยเหตุผลมันไม่สมดุลกัน ทั้งนี้ เพราะว่าในกัปนี้จะต้องทรงพระพุทธเจ้าถึง ๑๐ พระองค์ ถ้าหากสมเด็จพระสมณโคดมบรมครู สมเด็จพระสัมาสัมพุทธเจ้าองค์นี้อยู่ตลอดไปตลอดกัป อีกหก ๖ องค์ข้างหลังจะมาตรัสเมื่อไรกันแน่ และต้องลาไปกัปหลัง ไม่ตรงกับความเป็นจริง

ฉะนั้น ขอบรรดาลูกรักทั้งชายและหญิงทุกคน เวลาฟังอะไร ก็ต้องใช้ปัญญา ใช้สมองสักนิดหนึ่ง ถ้าหากว่าความจริงจะเป็นอย่างไร ก็ต้องหาความจริงตามหลักสูตร ตามหลักวิชาของลูกที่เรียนมาจากพระพุทธศาสนา ซึ่งเป็นวิชาของพระพุทธเจ้าลองพิสูจน์ดูว่า ตอนนั้นองค์สมเด็จพระบรมครูแสดงนิมิตเครื่องหมายกับพระอานนท์หรือเปล่า เราจะเห็นว่าพระพุทธเจ้าไม่ได้แสดงนิมิตเครื่องหมายว่าต้องการจะอยู่ ตามตำราว่ามารมาอาราธนาองค์สมเด็จพระบรมครู ตอนนี้พ่อขอตอบว่าจริง พระยามาราธิราชขออาราธนาอยู่เสมอ เมื่อตอนที่บรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณใหม่ๆ ท่านก็มาอาราธนาว่า พระสมณโคดม เวลานี้ท่านเป็นสุขแล้ว เป็นพระอรหันต์แล้ว ไปนิพพานเสียเถอะ จะอยู่ให้ลำบากเลย พระพุทธเจ้าตรัสว่า "ปาปิมะ ดุก่อนมารผู้มีบาป เราบรรลุภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณแล้วก็จริง แต่ทว่าบริษัท ๔ คือ อุบาสก อุบาสิกา ยังไม่ครบถ้วนเพียงใด เราจะยังไม่นิพพาน เราจะนิพพานต่อเมื่อบริท ๔ ครบถ้วนบริบูรณ์แล้ว คือ พระสงฆ์ก็มี ภิกาณี คือ พระผู้หญิงก็มี อุบาสก หมายถึงคนที่นับถือพระพุทธศาสนาฝ่ายผู้ชาย อุบาสิกา คนที่นับถือพระพุทธศาสนาฝ่ายผู้หญิง ทั้ง ๔ ฝ่าย ทั้งหมดนี้ต้องเป็นพระอรหันต์กันมาก ต้องได้กันถึงขั้นอรหัตผล ถ้ายังไม่ถึงขั้นอรหัตผล ก็ถือว่ายังไม่สมบูรณ์ ไม่ใช่อยู่ๆ ก็เข้ามาถวายตัวเป็นลูกสิษย์ แล้วถือว่ามีลูกศิษย์สมบูรณ์ ยังใช้ไม่ได้ ที่ใช้ได้จริงๆ ทั้ง ๔ ฝ่ายต้องเป็นพระอรหันต์ด้วย" พระยามาราธิราชก็ถอยไป

ตอนอายุ ๘๐ ปี จัดว่าเป็นอายุขัยขององค์สมเด็จพระมหามุนี ตอนนี้ท่านกล่าวมาพระยามาราธิราชมาทูลอาราธนาอีก ท่านก็บอกว่า "ทนจริง" แต่ว่าการนิพพานไม่ใช่อำนาจของพระยามาราธิราช เมื่อพระยามาราธิราชมาทูลอาราธนาว่า เวลานี้บริษท ๔ สมบูรณ์บริบูรณ์แล้ว ขององค์สมเด็จพระประทีปแก้ว อย่าทรงทรมานพระวรกายต่อไปอีกเลย โปรดนิพพานหาความสุขเสียเถิด" ท่านจริงตรัสว่า "ปาปิมะ ดุก่อน มารผู้มีบาป เธอจงถอยไป เรื่องนิพพานหรือไม่นิพพาน เป็นเรื่องของตถาคต ไม่ใช่ว่าคนอื่นจะมากำหนดให้นิพพาน หรือคนอื่นมากำหนดให้อยู" แล้วองค์สมเด็จพระบรมครูก็มองดูขันธ์ ๕ ว่าเวลานี้ข้างในมันก็โทรมมาก ถึงกาลสมัยที่ควรจะนิพพานได้แล้ว เพราะว่าพระศาสนาที่องค์สมเด็จพระประทีปแก้วทรงปลูกฝัง ทั้งพระผู้หญิง พระผู้ชาย อุบาสก อุบาสิกา สมบูรณ์บริบูรณ์ จึงทรงตัดสินพระทัยปลงอายุสังขาร วันนั้นเป็นวันกลางเดือน ๓ นับตั้งแต่บัดนี้เป้นต้นไปอีก ๓ เดือน เราจะนิพพานที่ระหว่างนางรังทั้งคู่ ที่เมืองกุสินารามหานคร หลังจากที่พระองค์ปลงอายุสังขารแล้ว ปรากฏว่าแผ่นดินไหว พระอานนท์ที่อยูหน้าถ้ำก็แปลกใจ ว่าแผ่นดินไหวเพราะอะไร จึงได้เข้าไปเฝ้าองค์สมเด็จพระจอมไตร ถามเหตุที่แผ่นดินไหว...(มีต่อ)

 

องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าก็ตรัสว่า เหตุที่แผ่นดินไหวมีอยู่ ๘ อย่าง โดยย่อยในที่นี้จะขอกล่าว ๒ อย่าง คือ อย่างผู้มีฤทธิ์บรรดาลก็ได้ หรือพระพุทธเจ้าทรงปลงอายุสังขารก็แผ่นดินไหว เมื่อพระอานนท์ทราบว่าองค์สมเด็จพระจอมไตรจะปรินิพพาน ก็ตกใจ ทูลอาราธนาองค์สมเด็จพระบรมจอมไตรอยู่ต่อไป สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า อานันท ดูก่อนอานนท์ ตถาคตก็ทรมานตนมาถึง ๔๕ ปี แล้ว ธรรมส่วนใดที่องคืสมเด็จพระประทีปแก้วจะต้องสอน ที่เราปกปิดไว้ไม่มี เราสอนหมดทุกอย่าง เมื่อเรานิพพานแล้ว ธรรมวินัยนี้ทั้งหมดจะเป็นศาสดาสอนเธอ ในเมื่อขันธ์ ๕ มันทรงไม่ไหว ตถาคตก็สอนเออยู่เสมอว่าขันธ์ ๕ เป็นของธรรมดา มันเกิด แก่ เจ็บ และในที่สุดมันก็ต้องคายเหมือนกันหมด เธอจะเกาะสมเด็จพระบรมสุคตอยู่อย่างนี้ตลอดกาลตลอดสมัยไม่ได้ ความดีที่จะเกิดมีขึ้นนั้นไซร้ ก็คือ การปฏิบัติเอง ฟังแล้วก็จำ จำแล้วก็คิด คิดแล้วก็ปฏิบัติตาม ถ้าสามารถทำได้ ในที่สุด ไม่ช้าก็บรรลุมรรคผล เป็นพระอริยบุคคล คือ พระอรหันตื เป็นอันว่าในตอนนั้นปรากกว่า พระอานนท์ก็เสียใจ จึงได้ทูลถามองค์สมเด็จพระพิชิตมารว่าจะทรงนิพพานที่ไหน สมเด็จพระจอมไตรก็ตรัสว่า เราจะปรินิพพานในระหว่างนางรังทั้งคู่ ที่เมืองกุสินารามหานคร พระอานนท์ก้ทัดทานองค์สมเด็จพระชินวรว่า เมืองกุสินาราเป็นเมืองเล็ก การนิพพานที่นั่นจะไม่เหมาะสม สมเด็จพระสัมาสัมพุทธเจ้าก็ตรัสว่า เหมาะ เมืองนั้นเคยเป็นเมืองของพระเจ้าจักรพรรดิ และคนที่เป็นจักรพรรดิในเมืองนั้น ก็คือ ตถาคต ฉะนั้นเมืองใดที่เคยจักรพรรดิ เมืองนั้นถือว่าเป็นเมืองที่มีความสำคัญ เมืองที่พระอานนท์เสนอนั้นก็คือ เมืองราชคฤห์กับเมืองพาราณสี การที่องค์สมเด็จพระบรมครูตรัสแก่พระอานนท์ว่า เมืองกุสินารามหานครเมื่อก่อนเป็นมหาประเทศ เป็นเขตที่อยู่ของพระเจ้าจักรพรรดิปกครองโลก นั้นเป็นเหตุอันหนึ่ง แต่เนื้อแท้จริงๆ ที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจะทรงไปนิพพานที่นั้นก็เพื่อหวังจะไปดปรดบริษัทคนสุดท้าย คือ ว่าคนที่มาเกิด จะได้บรรลุมรรคผล บางคนก็พระอรหันต์สอนได้ แต่บางท่านพระอรหันต์สอนไม่ได้ เพราะวิสัยตรงเฉพาะพระพุทธเจ้า ท่านผู้นั้นคือ สุภัททะปริพาชก

การคุยคราวนี้ ถือเป็นการพูดคุยกันระหว่างพ่อกับลูก ฉะนั้น ในการคุยจึงไม่มีอะไรมาก คุยกันได้อย่างเปิดอก แต่ทว่าบังเอิญท่านทั้งหลายที่มาฟังการคุยบ้าง ก็ต้องขออภัยท่าน เพราะเรื่องบางอย่างไม่น่าจะเชื่อ แต่พ่อกล้าพูดก็เพราะ บรรดาลูกๆ ทุกคน ทั้งลูกที่เป็นพระ และลูกที่เป็นฆราวาส ก็สามารถมีอารมณ์ใจพิสูจน์ได้ ในเมื่อมีคนที่มีอารมณ์ใจพิสูจได้ พ่อก็กล้าพูด ถือว่าการพูดอย่างนั้นคนที่ไม่มีอารมณ์ใจจะพิสูจน์ได้ จะกล้าพิสูจน์หรือไม่กล้าพิสูจน์ จะเชื่อหรือไม่ ก็ไม่มีความหมาย...

...ตัวอย่างอันนี้ก็มีมาคือ เมื่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้ายังทรงพระชนม์อยู่ ในครั้งนั้นพระโมคคัลลาน์อัครสาวกขององค์สมเด็จพระบรมครู ท่านได้พบอะไรเข้าแล้วกับพระลักขณะ พบแล้วท่านก็ยิ้ม เมื่อพระลักขณะถามว่ายิ้มเรื่องนี้เพราะอะไร ท่านมหาโมคคัลลาน์จึงได้พูดว่า ท่านจงถามเราต่อหน้าองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แล้วเราก็จะบอก เป็นอันว่าเมื่อพระพุทธเจ้าเทศน์จบ พระลักขณะก็ถามพระมหาโมคคัลลาน์ พระมหาโมคคัลลาน์ก็ทูลถามองค์สมเด็จพระสัมาสัมพุทธเจ้า พระองค์ก็ตรัสว่า เรื่องนี้ตถาคตได้เห็นมาแล้วตั้งแต่วันบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณ แต่ว่าตถาคตไม่มีพยาน ตถาคตจึงไม่พูด มาวันนี้ท่านโมคคัลลาน์เป็นพยานให้กับเรา คือ ได้เห็นเช่นกับเรา เราจึงไม่พูด เรื่องที่คนไม่น่าเชื่อ พระพุทธเจ้าก็รอการพูดเหมือนกัน รอการพูดว่า เมื่อไรจะมีคนเห็นบ้างแล้วจึงจะพูด เรื่องราวที่พ่อคุยกับลูกมาแล้วก็เช่นเดียวกัน เป็นเรื่องราวที่ไม่น่าเชื่อ แต่ความจริงอาจจะรู้กันมานานแล้วก็ได้ เวลานี้ คนที่มีกำลังใจพอที่จะพิสูจน์ได้ ก็มีมากด้วยกัน

เมื่อพระทราบว่าองค์สมเด็จพระชินวรจะนิพพาน ก็มากันมากมาย อันนี้ต้องถือว่าเป็นเรื่องธรรมดา จำนวนพระในพระชินวรจะนิพพาน ก็มากันมากมาย อันนี้ต้องถือว่าเป็นเรื่องธรรมดา จำนวนพระเวลานั้น ก็ดูเหมือนว่าจะเป็นพระทั้งหมดที่มีอยู่ในขณะนั้นนั่นเอง อยู่ใกล้ก็มาถึงก่อน อยู่ใกลก็มาทีหลัง เพราะว่าทุกท่านรู้ว่าพระพุทธเจ้าจะทรงนิพพาน ก็ต้องเร่งรัดตัวเองบรรดาท่านพุทธบริษัททั้งหลายที่มีความเคารพในองค์สมเด็จพระจอมไตร เมื่อทราบข่าวเข้าก็ต้องมาเหมือนกัน ต่างคนต่างก็มาคิดว่า ถ้าพระพุทธเจ้านิพพานแล้ว หลักชัยในการสอนก็จะสิ้นไป ถ้าคนที่ยังไม่ได้มรรคผล ก็ต้องได้มรรคผล ท่านที่ได้มรรคผลเบื้องต้นก็ต้องการได้มรรคผลเบื้องสูง ฉะนั้น ข่าวที่แพร่ไปในเวลานั้น ในที่สุด ใกล้ถึงวนนิพพานก็ปรากฏว่ามี บรรดาพระสงฆ์มาประชุมกันประมาณแสนแปดหมื่นองค์เศษ ไม่ใช่เล็กน้อยนะ บางคนอาจจะคิดว่า พระทั้งแสนแปดหมื่นองค์เศษจะเลี้ยงกันอย่างไร เรื่องที่น่าหนักใจ นั่นคือ อาหารการบริโภค น้ำที่จะฉันเข้าไป และสิ่งที่น่าหนักใจที่สุดก็คือ ส้วม แต่เรื่องส้วมนี่ไม่เป็นไร สมัยนั้นป่ามาก มาสำหรับเรื่องอาหาร ตามกฏธรรมดาสำหรับคนที่มีความเคารพในองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธจ้า เมื่อทราบว่าพระองค์จะนิพพาน นอกจากพระจะมา ชาวบ้านก็มาด้วย ก็มีความเข้าใจว่าพระมาหนึ่ง คนก็มาถึงสิบ ฉะนั้น ในบริเวณนั้นแทนที่จะมีแต่พระประมาณเกือบสองแสนรูป ก็จะต้องเป็นคนนับล้านเกลื่อนกล่นไป ในเมื่อบรรดาประชาชนเขามากัน เขาก้ต้องนำอาหารมาด้วย อาหารที่เขานำมาดวยก็ช่วยให้พระมีความเป็นอยู่ได้ นี่พูดกันถึงกฏธรรมดา เป็นวิธีการธรรมดาๆ ถ้าเป็นวิธีการผิดรรมดาก็ต้องคิดว่า

๑. พระพุทธเจ้าเป็นพระพุทธจ้า

๒. พระอรหันต์สาวกขององค์สมเด็จพระสัมาสัมพุทธเจ้า มีพระอรหันต์มาก ถอยจากพระอรหันต์มาก็มี พระอริยะตั้งแต่พระโสดาบัน พระสกิทาคา และพระอนาคามี มาก นอกจากนั้นก้เป็นผู้เข้าถึงไตรสรณคมน์ ทั้งหมดนี้เป็นคนนำลาภมาทั้งสิ้น เป็นอันว่าเป็นปัจจัยที่เป็นเหตุให้มีลาภสักการะ คำว่า ลาภในที่นี้หมายถึงอาหารการบริโภค เพราะว่า คนมีบุญอยู่ที่ไหน ที่นั่นไม่ขาดแคลนด้วยอาหารการบริโภคหรือความเป็นอยู่ จะมีอยู่บ้างก็เป็นกฏของกรรมบีบบังคับในบางกรณีเท่านั้น ต้องถือว่าเป็นกรณีพิเศษ (มีต่อ)

 

ฉะนั้น เมื่อองค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์ปะกาศว่าพระองค์จะนิพพาน เมื่อท่านมีบุญมากมายอย่างนั้น พ่อคิดว่าไม่มีใครอดตาย และถ้าหากว่ามีความจำเป็นจริงๆ ท่านที่ทรงอภิญญา และปฏิสัมภิทาญาณ ก็คงจะใช้กำลังฤทธิ์ของท่านเข้าช่วย เหมือนกับเวลาที่พระพุทธเจ้าทรงทำผ้าจุลกฐิน พระมหาโมคคัลลาน์ก็ไปนำเอาผลมะม่วงที่ป่าหิมพานต์ มาทำน้ำอัฏบานเลี้ยงพระ เห็นไหม ถึงอยู่ไกลแสนไกลแต่ทว่าท่านไปเอามาได้ ไปเดี๋ยวเดียวก้กลับ นี่เป็นอันว่าเวลานี้พระโมคคัลลาน์ท่านนิพพานแล้วก็จริง แต่ทว่าพระที่ทรงฤทธิ์มีมาก ที่พ่อพูดไว้นี้ก็เพื่อบรรดาลูกรักทั้งหลายจะวิตก

เมื่อองค์สมเด็จพระชินรกำหนดไว้ต่อไปจากนี้อีก ๓ เดือน เราจะนิพพานที่ระหว่างนางรังทั้งคู่ที่เมืองกุสินารามหานคร เวลาที่พระองค์จะเทศน์โปรดบรรดาท่านพุทธบริษัทที่รับฟัง พุทธบริษัทก็มีทั้งภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา พระพุทธเจ้าไม่ทรงเทศน์เรื่องพระสูตร และก็ไม่ทรงเทศน์เรื่องชาดก เทศน์เฉพาะศีล สมาธิ ปัญญา เท่านั้น เพราะว่าเป็นการรวบรัด การที่องค์สมเด็จพระทรงสวัสดิโสภาคทรงประกาศก่อนถึง ๓ เดือน เมื่อตอนก่อนนี้พ่อก็คิดว่า เป็นกฏธรรมดาๆ เท่านั้นเอง คือหมายความว่าตั้งใจไว้ว่าจะนิพพานเมื่อไรก็บอกกันไปเพื่อทราบ เพื่อบรรดาพระสงฆ์ทั้งหลายที่อยู่ห่างไกลได้ทราบ แล้วก็ชุมนุมกัน หรือว่าจะไปชุมชุมกันเวลานิพพานก็ได้ พ่อคิดอย่างนั้นนะ ความจริงคราวนี้มาพร้อมกัน แต่ขาดพระอยู่ชุดหนึ่ง คือพระมหากัสสป พร้อมด้วยบริษัทของท่าน ๕๐๐ รูป พระมหากัสสปมีความสูงไล่เลี่ยกับองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระพุทะเจ้าสูงเท่ากับ ๘ ศอก ของคนสมัยนั้น ท่านผู้นี้ไม่ได้อยู่ในคามวาสี เป็นฝ่ายอรัญวาสี อยู่ป่ารกชัฎ เป็นฝ่ายธุดงค์ ข่าวที่องค์สมเด็จพระบรมสุคตจะนิพพาน พระมหากัสสปไม่ทราบกับเเลย เป็นอันว่าการไม่ทราบ ลูกอาจคิดว่าสมเด็จพระผู้มีพระภาคก็น่าจะใช้อำนาจญาณเปล่งฉับพรรณรังสีไปบอกก็ได หรือว่าพระมหากัสสปก็เป็นปฏิสัมภอทาญาณน่าจะใช้ทิพยจักขุญาณมาถามพระพุทธเจ้าก็ได้ หรือกำหนดรู้ที่เรียกกันว่า อนาคตังสญาณ แต่ควมจริงเรื่องการใช้ญาณนี้บรรดาลูกรัก ถ้าใช้เพื่อคนอื่นเขาไม่ได้ใช้พร่ำเพรื่อ แต่ใช้เพื่อตัดกิเลสเขาใช้เป็นปกติ เขามีไว้เพื่อตัดกิเลสกัน เขาไม่ได้มีไว้อวดกัน ฉะนั้นองค์สมเด็จพระภควันต์ก็จะต้องมีเหตุผล ว่าทำไมองค์สมเด็จพระทศพลจึงไม่บอกพระมหากัสสป และการที่จะใหพระมหากัสสปซึ่งพระสาวกมารู้อะไรทุกอย่างเป็นไปไม่ได้ เพราะพระอรหันต์นี่ตัดดีจากความนิยมของชาวโลก หมายความว่า ไอ้ความอวดดี ความอวดเด่น ที่มีชื่อเสียง ท่านตัดไปเสียแล้ว ท่านไมมีความต้องการ ฉะนั้นญาณที่อยากจะรู้เล็กรู้น้อยสำหรับพระอรหันต์จึงไม่มี ญาณน่ะมีแต่ความต้องการไม่มี เมื่อความต้องการไม่มี ก็เลยไม่รู้ อย่าลืมว่าพระพระมหากัสสปท่านมีลูกศิษย์ตั้ง ๕๐๐ องค์ และก็ยังมีหลายท่านที่เป็นปุถุชน ยังไม่ได้บรรลุพระโสดาบัน สกิทาคา อนาคา อรหันต์ หรือว่าท่านที่บรรลุพระโสดาบัน สกิทาคา อนาคาแล้ว ต้องการเป็นพระอรหันต์ ดังนั้นการใช้กำลังใจดูฌาน หรือญาณก็ดี ก็ต้องเนื่องด้วยมรรคด้วยผลของบรรดาลุกศิษย์ทั้งหลาย จะเอากำลังใจมาดูนั่นดูนี่ ดูว่าเวลานี้องค์สมเด็จพระชินสีห์อยู่ที่ไหน ในเมื่อความจำเป็นไม่มี ก็ไม่ดู ก่อนที่พระมหากัสสปจะออกสู่ธุดงควัตรได้มาลาองค์สมเด็จพระจอมไตรที่ปาวาลเจดีย์

ถ้าจะถามว่า พระประมาณแสนแปดหมื่นรูป และภิกษุณี ตลอดจน อุบาสก อุบาสิกา เวลารับฟังเทศน์จากองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าเทศน์เสียงคนธรรมดาจะไปได้ยินสักกี่วา พระองค์ไม่มีเครื่องส่งวิทยุ และไม่มีเครื่องรับวิทยุ ใช้พระสุรเสียงจากพระโอษฐ์ของพระองค์เอง ออกเทศน์ธรมดาให้พุทธบริษัทฟัง และคนฟังเทศน์จำนวนนับล้าน ถ้าจะให้คนฟังทั้งหมดรู้เรื่องกัน ก็ต้องบอกกันเป็นทอดๆ ไป เหมือนกับถ่ายทอดถ้อยคำเป็นคำๆ ไป ตอนนี้ขอบรรดาลูกรัก จงอย่าลืมว่า องค์สมเด็จพระบรมสุคตเป็นพระพุทธเจ้า และก็ความเป็นพระพุทธเจ้า ก็ต้องมีอะไรหลายๆ อย่าง ที่ไม่เหมือนกับเรามี และก็ต้องดีกว่าพวกเรา และก็ต้องดีกว่าพระอัครสาวกทั้งสอง นั่นคือยามเทศน์ธรรมดา ถือว่าทรงเทศน์เป็นอัศจรรย์ หมายความว่ามีฤทธิ์แสดงฤทธิ์เป็นอัศจรรย์อยู่เสมอ คือ

๑. คนที่ฟังเทศน์ของพระพุทธเจ้า จะนั่งไกลหรือใกล้ก็ตาม จะได้ยินเสียงพระพุทธเจ้าเป็นปกติ ชัดเจนแจ่มใสเหมือนกันทุกท่าน

๒. คนจะนั่งอยู่ด้านไหนก็ตาม เวลาพระพุทธเจ้าเทศน์ จะเห็นว่าพระพุทธเจ้าหันหน้าไปหาเสมอ

๓. คนนั่งฟังเทศน์ จะใช้ภาษาอะไรก็ตาม จะมีความรู้สึกว่า พระพุทธเจ้าเทศน์ภาษาของตนอยู่เสมอ ฟังรู้เรื่องหมด เป็นการเทศน์ด้วยปาฏิหารย์ เป็นอันว่าคนสักกี่สิบล้าน ร้อยล้านคน ก็ไม่มีความสำคัญ

ฉะนั้นการที่องค์สมเด็จพระภควันต์ทรงปลงอายุสังขาร และก็เทศน์เฉพาะศีล สามธิ ปัญญา ทั้งพระทั้งคนรวมกันแล้วปริมาณเป็นล้านๆ ทุกคนจะเห็นหน้าพระพุทธเจ้าเวลาเทศน์เสมอว่าหันหน้าไปทางตน และก็จะได้ยินเสียงองค์สมเด็จพระทศพลเหมือนอยู่ใกล้ๆ เมื่อมองไปก็จะเหมือนพระพุทธเจ้านั่งอยู่ใกล้ๆ ตนเหมือนกันทุกคน อย่างนี้เรียกว่า "เทศนาปาฏิหาริยะ" การแสดงพระรรมเทศนาด้วยอำนาจพระพุทธปาฏิหาริย์ ถ้าจะถามว่าบรรดาพระสาวกทั้งหลายทำได้ไหม ก็ต้องตอบว่ายังไม่เคยเห็นใครทำกัน ท่านจะทำได้หรือไม่ไดเป็นวิสัยของท่าน เกินวิสัยที่พ่อจะรู้เหมือนกัน ถ้าบังเอิญจะบอกว่ารู้ มันก็ไม่ใช่รู้จริงเป็นการเดา

เมื่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงปลงพระทัย ว่าจะนิพพานที่ระหว่างนางรังทั้งคู่ ที่เมืองกุสินารามหานคร ความจริงเป็นนครเล็กจิ๋วนิดเดียว ในเวลานั้นร่างกายขององค์สมเด็จพระสัมาสัมพุทธเจ้าก็มีโรคเบียดเบียน รู้สึกซูบผอมลงไป ผิวก็คล้ำลง พระพุทธเจ้าไม่มีพุทธประสลค์จะบำรุงร่างกาย ไม่สนใจทั้งหมด ตอนนี้สมเด็จพระบรมสุคตสนใจอย่างเดียว คือเทศน์ทิ้งทวน หมายถึงเทศน์ครั้งสุดท้าย เมื่อสุดท้ายปลายมือก้ว่ากันแต่เนื้อๆ อธิบายเรื่องศีล สมาธิ ปัญญา ให้บรรดาท่านพุทธบริษัทเข้าใจชัด เป็นการลัดตัดทางเพื่อมรรคผลนิพพาน คือความเป้นพระอรหันต์ ในขณะที่องค์สมเด็จพระพิชิตมารไม่อยู่ หมอประจำพระองค์ขององค์สมเด็จพระบรมครู คือท่านอาชีวกโกมารภัจก็ไม่อยู่เหมือนกัน ไม่ทราบว่าไปไหน เมื่อกลับมาทราบว่าองค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาทรงประชวร ก็เข้าไปทูลถามอาการ เพื่อถวายโอสถ แต่ปรากกว่าองค์สมเด็จพระบรมสุคตไม่ทรงบอกอาการ ถามแล้วก็ทรงนิ่งเฉย หมออาชีวกโกมารภัจ ก็รู้สึกน้อยใจเหมือนกัน แต่ว่ามีความกตัญญูในองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้ามาก จึงปรุงยาขึ้นขนานหนึ่ง คิดว่าพระพุทะเจ้าเสวยยาขนานนี้ ยาขนานนี้ทำขึ้นเม็ดเดียวเฉพาะพระพุทธเจ้า เมื่อพระองค์เสวยยาขนานนี้แล้ว เราจะรู้ได้ทันทีว่าองค์สมเด็จพระชินสีห์เป็นโรคอะไร เมื่อเสร็จแล้วก้นำไปถวายองค์สมเด็จพระจอมไตร พระองค์ก็ไม่ทรงรับ ทรงควำพระหัตถ์เสีย ท่านโกมารภัจก็เสียใจ คิดว่าถ้าองค์สมเด็จพระจอมไตรฉันยาขนานนี้ เราจะรู้อาการโรค แล้วก็จะถวายยาเพียงครั้งเดียว โรคก็หาย ความจริงองค์สมเด็จพระประทีปแก้วอาจจะรู้ว่าท่านโกมารภัจทำได้ แต่องค์สมเด็จพระจอมไตรตัดสินพระทัยแล้วว่า พระองค์จะทรงนิพพานกลางเดือนหก แล้วเรื่องอะไรจะฉันยา สำหรับทุกขเวทนาในร่างกายของพระองค์นั้นมี ไม่ใช่พระพุทธเจ้าไม่รู้จักเจ็บ ไม่รู้จักปวด แต่พระองค์ก็ทรงใช้ อภิวาสนขันติ คือความอดทนอย่างยิ่ง เป็นการระงับทุกขเวทนา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การระงับทุกขเวทนาทรงใช้อานาปานุสติกรรมฐาน (มีต่อ)

 

เมื่อท่านหมอชีวกโกมารภัจถวายยาองค์สมเด็จพระพิชิตมารไม่ทรงรับ จะให้ใครกินก็เห็นส่าไม่สมควร เพราะเป็นยาเฉพาะพระพุทธเจ้า จึงเอาไปใส่ในบ่อน้ำ บ่อน้ำท่านบอกว่าเวลานั้นลึกมากอยู่ก้นบ่อ พอใส่ยาลงไปก็มีเหตุอัศจรรย์ น้ำฟูก็มาเกือบจะถึงปากบ่อ แต่ทว่าบรรดาเกกิอาจารย์ทั้งหลายเขียนหนังสือกันว่า น้ำพุ่งขึ้นไปเลยปากบ่อขึ้นไปในอากาศประมาณ ๗ ชั่วลำตาล นานๆๆ เข้ามันก็อดงอกแบบนั้นไม่ได้ เป็นอันว่าหลังจากนั้นองค์สมเด็จพระพิชิตมารก็ทรงเทศน์เป็นลำดับ ทำให้คนและพระบรรลุมรรคผลเป็นอันมาก เพราะมักชี้ตัวอย่างที่พระวรกายขององค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าว่า พระองค์เองถึงแม้จะเป็นพระพุทธเจ้า แต่เรื่องขันธ์ ๕ ก็ไม่ได้เป็นพระพุทธเจ้า ทั้งนี้เพราะขันธ์ ๕ ก็มการเสื่อมไปทุกวันๆ ในที่สุดวันกลางเดือนหกมันก็พัง ทรงชี้ให้เห็นชัด บรรดาท่านพุทธบริษัทบางท่านที่เป็นปุถุชนก็ทนไม่ไหว ถึงกับร้องให้สงสารองค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า สำหรับท่านที่เป็นพระอริยะก็ปลงธรรมสังเวช ว่าโอหนอองค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์บำเพ็ญบารมีมาถึงเพียงนี้ แต่ว่าองค์สมเด็จพระชินสีห์ก็ไม่ได้ชนะขันธ์ ๕ ในเรื่องที่มันจะพัง ฉะนั้นในเมื่อพระพุทธเจ้าเป็นอัจริยมนุษย์ เป็นมนุษย์ผู้ประเสร็ฐกว่าคนทั้งปวง กว่าเทวดาและพรหม ก็ยังไม่สามารถฝืนกฏธรรมดาของโลก กล่าวคือการเกิด แก่ เจ็บ ตาย ของขันธ์ ๕ ได้ฉันใด และพวกเราทั้งหลายจะสามารถทรงกายอยู่ได้อย่างไร ในไม่ช้าก็ต้องตายเช่นเดียวกัน เรื่องนี้ลูกรัก เป็นเหตุให้คนบรรลุมรรคผลง่ายขึ้น

เป็นอันว่า เป็นประโยชน์ที่องค์สมเด็จพระส้มมาสัมพุทธเจ้าทรงประกาศว่าจะนิพพานอีก ๓ เดือน ไม่ใช่หมายความว่าเป็นเรื่องบอกปกติธรรมดา รวมความว่าองค์สมเด็จพระมหามุนีต้องการจะรวมคนที่มีบารมีแล้ว ก็ยังรอองค์สมเด็จพระประทีปแก้วแสดงธรรมเทศนามาสงเคราะเท่านั้น วันเวลาใกล้เข้ามา คนและพระก็มากเข้ามาทุกที เมื่อถึงเวลาวันขึ้น ๑๕ ค่ำเดือน ๖ ลูกรักทั้งหลาย เวลาที่กำลังฟังพ่อพูดอยู่นี่นะ ลูกก็พยายามเอาใจนึกตามไปด้วย ใช้ความรู้ที่ลูกมีอยู่ตามไปด้วย ดูสภาพสรีระขององค์สมเด็จพระบรมครู และก็ดูหมู่ปวงชนทั้งหลายที่มาเฝ้าองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า กับบรรดาพระทั้งหลายว่ามีปริมาณเท่าใด ความเป็นอยู่ของบุคคลทั้งหลายเหล่านั้น พระก็ดี ภิกษุณีก็ดี อุบาสก อุบาสิกาก็ดี เขาอยู่กันอย่างไรคนนับล้าน บริเวณปาวาลเจดีย์เวลานั้นเกลื่อนกล่นไปด้วยประชาชน จะเห็นว่าประชาชนทุกคนนอนกลางดินกินกลางทราย ส่วนใหญ่ไม่มเครื่องมุงเครื่องบัง ต่อสู้กับความร้อน ความหนาวในขณะนั้น เป็นเวลา ๓ เดือนเลยทีเดียว บรรดาเศรษฐีทั้งหลาย คหบดีทั้งหลาย พร้อมด้วยข้าทาสบริวารก็นำขบวนใหญ่ เอาอาหารมาเป็นพิเศษ จะเห็นว่าบรรดาคหบดีกับเศรษฐีทั้งหลายส่วนมากเอามาแล้วก็ไม่ได้เอามากินเฉพาะตัว ตั้งใจเอามาถวายพระด้วย ตั้งใจมาเลี้ยงคนด้วย ส่วนใหญ่ท่านทั้งหลายเหล่านั้นเป็นพระอริยเจ้า แม้แต่นางวิสาขามหาอุบาสิกาและลูกหลานที่เป็นพระอริยเจ้ากันมาก และตระกูลของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี บรรดาพระอริยะทั้งหลายที่เป็นฆราวาสท่านจะไม่มาฉพาะตัว คือว่าจะไม่สงเคราะห์เฉพาะตัว จะสงเคราะห์เป็นสาธารณประโยน์ แต่ว่าทั้งนี้คงจะเนื่องด้วยอาหารเป้นส่วนใหญ่ สำหรับสถานที่พักก็ต้องดัดแปลงป่าเป็นที่อยู่กัน ทั้งพระภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา นอน ที่นอนอันประเสริฐคือพื้นดิน เป็นอันว่าความยุ่งยากในการที่บุคคลทั้งหายจะอดอยากก็คงไม่มี ดูสมัยที่องค์สมเด็จพระชินสีห์เสด็จไปเทศน์โปรดพระพุทธมารดา หลังจกแสดงยมกปาฏิหาริย์แล้ว ที่มาเฝ้าชมองค์สมเด็จพระประทีปแก้วนับโกฏิ (๑ โกฏิ = ๑,๐๐๐ ล้าน) เมื่อพพระพุทธเจ้าขึ้นไปแล้ว ก็ไม่ยอมกลับ ฉะนั้นคนทั้งหมดจึงเป็นภาระของพระเจ้าปเสนทิโกศล เลี้ยงคนทั้งหมดนับโกฏิสิ้นเวลา ๓ เดือนเศษ จะเห็นว่าพระบารมีขององค์สมเด็จพระพิชิตมารทรงคุ้มครองอยู่

ระยะทางจากปาวาลเจดีย์ถึงกุสินารามหานคร ตามพระบาลีท่านกล่าวว่าระยะทางไกลถึง ๑๒๐ โยชน์ ๔๐๐ เส้นเป็น ๑ โยชน์ (๑,๙๒๐ กิโลเมตร) จะต้องใช้เวลาเดินกันกี่วัน แต่ว่าองค์สมเด็จพระภควันต์บรศาสดาใช้เวลาเดินน่ากลัวไม่ถึงครึงวัน เพราะว่าว่าถ้าถึงครึ่งวัน ก็ฉันอาหารเพลไม่ได้ พระองค์จึงได้ประกาศแก่พระสงฆ์ทั้งหลาย บอกพระอานนท์ว่าวันนี้พระองค์จะไปเมืองกุสินารา ใครจะไปกับท่านบ้างก็เตรียมตัว หรือใครจะไม่ไปก็ได้ แต่ในเมื่อองค์สมเด็จพระจอมไตรจะเสด็จทุกคนก็ไป พระทุกองค์ก็ไป นั่งดูภาพซิลูก ว่าฆราวาสไปไม ดูเหมือนว่าจะไม่มีใครอยู่ มีแต่คนไป เป็นการเดินทางครั้งใหญ่ ถ้าเทียบเป็นกำลังกองทัพ กองทัพนี้มีจำนวนนับล้าน การเคลื่อนขบวนได้วยยาก แต่บารมีขององค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าจะยากอย่างไร และมีพระอริยเจ้าที่ท่านได้ฉฬภิญโญ ปฏิสัมภิทปัตโตมีมาก การใช้กำลังฌานช่วยเป็นของไม่ยาก ทำให้เร้วขึ้นก็ได้ เมื่อพระสงฆ์ประชุมกันเสร็จ พร้อมกันแล้วองค์มเด็จพระประทีปแก้วจึงได้เสด็จพระพุทธดำเนิน เดินไปได้ระยะทาง ๖๐ โยชน์ (๙๖๐ กิโลเมตร) จึงได้ทรงโปรดเรียพระอานนท์ว่า "อานันทะ ดูก่อนอานนท์ อานนท์จงปูสังฆาฏิลงตรงนีนะ เวลานี้ตถาคตเหนื่อยเหลือเกินเดินตอไปไม่ไหว" พระอานนท์ฟังเสียงขององค์สมเด็จพระจอมไตรก็สงสาร ถึงกับน้ำตาไหลคิดในใจว่า โอหนอองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าในสมัยกาลก่อนโน้น การเดินทางระยะไกลกว่านี้หลายเท่า องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่เคยบ่นว่าเหนื่อย แต่วันี้สมเด็จพระชินสีห์บรมศสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า แต่วันี้สมเด็จพระชินสีห์บรมศาสนดาสัมาสัมพุทธเจ้า เสด็จมาแค่ ๒๐ โยชน์ก็บ่นว่าเหนื่อยเสียแล้ว รู้สึกสงสารองค์สมเด็จพระประทีปแก้ว พระอานนท์ปูผ้าสังฆาฏิไปด้วย น้ำตาก็ไหลซึมออกมาด้วย เมื่อปูแล้วจึงกราบทูลให้องค์สมเด็จพระประทีปก้วทรงทรบ พระองค์ก้เสด็จประทับบนผ้าสังฆาฏิ (ต่อ)

 

โมทนาด้วยครับ ถามนิด ลุงศ. นี่คือฉายาใครหรือเปล่าครับ?

 

และตอนนั้นองค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า ก็ทรงมีพระพุทธฏีกาตรัสว่า "อานันทะ ดูก่อนอานนท์ ตถาคตกระหายน้ำเหลือเกินนะ ขอให้อานนท์จงไปเอาน้ำมา ลำธารอยู่ใกล้ๆ" ขณะที่องค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดา ทรงมีพระพุทธดำรัสตรัสให้พระอานนท์ไปเอาน้ำมา ปรากฏว่าเกวียน ๕๐๐ เล่ม กำลังข้ามแม่น้ำนั้นไปพอดีเพราะน้ำมันต้องเป็นทรายและมีโคลนผสม พระอานนท์ไปถึงก็ปรากฏว่าน้ำขุ่น จึงได้กลับมาหาพระพุทธเจ้ากราบทูลว่าเวลานี้เกวียน ๕๐๐ เล่มข้ามไปพระเจ้าคะ น้ำขุ่นมากรอสักประเดี๋ยว น้ำอาจจะใส คือน้ำเก่าไปน้ำให่มมา มันอาจใสก็ได้ องค์สมเด็จพระจอมไตรจึงมีพระพุทธฏีกาตรัสว่า "อานันทะ ดูก่อน อานนท์ ตถาคตกระหายน้ำมาก เธอจงไปตักน้ำมาเถอะ มันจะขุ่น มันจะใส ก็ไม่เป็นไร ตถาคตต้องการจะดื่มน้ำ เพื่อเป็นการปลดเปลื้องความกระหาย" บรรดาลูกรักทั้งหลาย สมัยนั้นองค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาไม่ได้มีประปาใช้เลย ใช้น้ำกันธรรมดาๆ สมัยเมื่อพ่อไปธุดงค์ก็เช่นกันเดียวกันอาศัยน้ำปัจจุบันที่หาได้ มียังไงกินกันไปอย่างนั้น แต่ก็เป็นเรื่องน่าอัศจรรย์อยู่เมื่อพระอานนท์ได้รับพระพุทธาบัญชาแบบนั้น ก็กลับไปใหม่ เกวียน ๕๐๐ เล่ม เพิ่งหลุดเล่มท้ายไปหยกๆ พอพระอานนท์ท่านไปถึง ปรากฏว่าน้ำใสสะอาด จึงได้ตักมาถวายองค์สมเด็จพระบรมโลกนาถ และกราบทูลความอัศจรรย์ให้ฟังว่า ไม่น่าเป็นไปได้ เกวียนเล่มสุดท้ายเพิ่งพ้นไป น้ำก้ใสทันทันที สมเด็จพระมหามุนีจึงได้ตรัสว่า ไอนันทะ ดูก่อนอานนท์ เรื่องนี้มันเป็นกฏของกรรมนะ" ความจริงพระพุทธเจ้าทำทุกอย่างเพื่อผลทั้งหมด ในเมื่อองค์สมเด็จพระบรมสุคตถ้ากระหายน้ำจริงๆ ไม่หวังผล สมเด็จพระทศพลจะตั้งจิตอธิษฐานอาโปกสิณ ให้เกิดความชุ่มชื้นในกายก็ทำได้ การที่ทรงทำอย่างนี้องค์สมเด็จพระมหามุนีมีความหมายด้วยเหตุผล พระองค์ตรัสว่า "อานนท์ เรื่องนี้ไม่ใช่ปาฏิหาริย์เป็นเรื่องกฏของกรรม คือสมัยชาติหนึ่ง ตถาคตเป็นลูกชาวนา เมื่อเขาปลดควายไถนาแล้ว บิดาให้นำควายไปกินน้ำ ควายหย่อนปากไปในบ่อน้ำเล็กๆ ที่ขุ่นคลั่ก ตถาคตเห็นว่าควายเหนื่อยมากก็ไม่ควรจะกินน้ำขุ่น ควรจะกินน้ำใส จึงได้ชักสะพาย เบี่ยงบ่ายหน้าลงมาเท่านั้นก็จะเจอะน้ำใส ควายก็กินน้ำใส เหตุอันนี้แหละอานนท์เมื่อตถาคตใกล้เข้านิพพาน ขันธ์ ๕ มันจะพัง กรรมต่างๆ ที่เป็นอกุศลกรรมแม้แต่นิดหนึ่ง บังเอิญมันจะให้ผลได้ มันก็ให้ผลทันที ความจริงถ้าจะพูดกันไป จิตใจในเวลานั้นขององค์สมเด็จพระมหามุนีเป็นกุศล ไม่ใช่อกุศล ควายเหนื่อยจะกินน้ำขุ่น แต่ทว่าต้องการให้กินน้ำใส ไม่น่าจะมีเหตุนี้เกิดขึ้นได้ แต่มันเกิดขึ้นแล้ว

ฉะนั้น เรื่องที่เกิดกับองค์สมเด็จพระประทีปแก้ว ขอบรรดาลูกรักทุกคน เมื่อตั้งใจบำเพ็ญกุศล บังเอิญมีกรรมอย่างหนึ่งอย่างใดมันเข้ามาสนองในเรื่องของโลกธรรมะ ๘ ประการ คือมีลาภเสื่อมลาภ มียศเสื่อมยศ นินทา สรรเสริญ สุข ทุกข์ อย่างนี้ถ้าเกิดขึ้นกับลูกละก็ อย่าสนใจกับมัน ดูองค์สมเด็จพระภควันต์บรมศาสดาก็แล้วกัน แม้แต่กรรมนิดเดียวที่เป็นกรรมที่มีจิตสงเคราะห์ มันยังติดตามมาเล่นงานในขณะที่พระองค์จะนิพพาน

เมื่อพักผ่อนพอประมาณ องค์สมเด็จพระพิชิตมารบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าก็พาพุทธบริษัทไปเมืองกุสินารา การเดินทางทั้งหมดใช้เวลาประมาณ ๑ ชั่วโมงเห็นจะได้ เมื่อไปถึงแล้ว นายจุนออกมาต้อนรับองค์สมเด็จพพระจอมไตรบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าให้เข้าไปพักในบ้าน โดยทำประรำพิธี ความจริงอาจจะรู้อยู่ก่อน เพราะบรรดาพระสงฆ์ก็มาก คนก็มาก นายจุนจะต้องเตรียมอาหารการบริโภคเป็นพิเศษ แม้แต่อาหารถวายองค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์ ก็ต้องเตรียมไว้ก่อนเหมือนกัน เพราะการที่จะไปฆ่าหมู ฆ่าปลาต่อหน้าองค์สมเด็จพระภควันต์ ก็คงไม่ทำ และอาหารวันนั้นก็มีหลายอย่าง เป็นอาหารที่มีเนื้อสุกรอ่อนจำนวนมาก ตั้งใจถวายพระผู้มีพระภาคเจ้าเป็นกรณีพิเศษ ฉะนั้นอาหารจำนวนนี้จึงมีของทิพย์ที่เทวดาโปรยปรายลงมาด้วย ช่วยบำเพ็ญกุศล องค์สมเด็จพระทศพลทรงทราบ แต่ว่าพระสงฆ์ทั้งหลายไม่ได้พิจารณา เมื่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเห็นเขานำอาหารมาถวายพระ จึงบอกแก่นายจุนว่า "จุนทะ อหารที่ทำด้วยเนื้อสุกรอ่อนทั้งหมด จงถวายแต่ตถาคตแต่ผู้เดียว อย่าถวายพระอื่น"

นายจุนก็ไม่สงสัย เพราะเรื่องสงสัยพระพุทธเจ้าไม่มี พระพุทธเจ้ามีเหตุมีผล เมื่อฉันเสร็จแล้ว องค์สมเด็จพระทศพลทรงสั่งให้เอาอาหารเนื้อสุกรอ่อนที่เหลือฝังให้หมดไม่ให้คนอื่นกิน ทั้งนี้เพราะว่าของทิพย์โปรยปรายลงมา ธาตุของบรรดาพระสงฆ์อื่นย่อยไม่ได้ เขาตั้งใจถวายพระพุทธเจ้า จะย่อยได้เฉพาะธาตุขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเท่านั้น ถ้าพระอื่นฉันก็ตายแน่ ตอนนั้นพระสรีระร่างกายขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ดูแล้วจะผอมไปหน่อย จะซูปจะซีดไปหน่อย ดูจริงๆ แล้ว ถึงแม้พระองค์จะซูบซีดก็ดี จะผ่ายผอมอิดโรยก็ดี ก็รู้สึกว่าสรีระร่างกายของค์สมเด็จพระชินสีหืจะดีกว่าร่างกายของพ่อเวลานี้สักพันเท่า นี่ไม่ใช่ไปเปรียบกับพระพุทธเจ้านะ เป็นอันว่าองค์สมเด็จพระจอมไตรทั้งๆ ที่ซึดก็เดินทางไปถึง ๑๒๐ โยชน์ เวลานั้นกับเวลานี้ ๑๒๐ โยชน์จะเท่ากันหรือไม่ พ่อไม่ทราบ แต่จะเท่าหรือไม่เท่า เป็นอันว่าการเดินทางในวันนั้นพระพุทธเจ้าทรงใช้พระพุทธปาฏิหาริย์ ไม่ใช่เดินทางปกติธรรมดาก้เหมือนกันกับว่าเดินทางจากต้นโพธิ ไปสู่ป่าอิสิแตนมฤคทายวัน วันนั้นพระองค์ก็ใช้พระพุทธปาฏิหาริย์เหมือนกัน แต่การเดินจริงๆ จะเห็นว่าค่อยๆ ย่างพระบาทไปตามปกติ (มีต่อ)

 

หลวงพ่อเคยพบหลวงพ่อจงวัดหน้าต่างนอก เวลาท่านเดินรู้สึกว่าท่านเดินช้าๆ แต่พวกเราวิ่งตามไม่ทัน เป็นอันว่าเรื่องการเดินนี้ต้องใช้ฤทธิ์ช่วย หลังจากที่องค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าเสวยกระกระยาหารเสร็จก็ทรงเทศน์โปรด เป็นการโมทนาในความดีที่นายจุนสงเคราะห์พระสงฆ์ในพระพุทธศาสนา และทรงยกย่องว่า อาหารมื้อนี้เป็นอาหารที่มีอานิสงส์เลิศ เป็นอันว่าดูสรีระร่างกายขององค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาจะเห็นว่าตอนนี้ซูบผอมไป ผิวพรรณของพรองค์ก็รู้สึกจะคล้ำไปนิดหนึ่ง แต่ทว่าดูแววตาของพระองค์มีความสดชื่น แววตาแสดงถึงน้ำใจ แต่เรื่องขันธ์ ๕ เป็นเรื่องของร่างกาย กายจะมีทุกขเวทนาปานใดก็ตามที แต่ว่าใจดี ตาผ่องใส อันนี้เป็นเครื่องสังเกตุ แต่อาจจะมีบางส่วนที่สังเกตุได้ว่าเป็นอาการเหนื่อย หรืออาการเพลียของร่างกาย ก็อาจรู้ได้จากตาเหมือนกัน หลังจากฉันภัตตราแล้วไม่นานนัก

สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าก็มีโรคเพิ่มขึ้น นั่นคือโรค ขันธิกาพาธ ตามบาลี ถ้าตามภาษาไทยเขาเรียกว่า โรคลงแดง จะถ่ายเป็นโลหิตสดๆ ถ้าภาษาสมัยใหม่ คือเลือดออกจากลำใส้มาก เป็นอันว่าสมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าก็คงเป็นโรคลำใส้ หรือโรคกระเพาะอาหาร แต่ความจริงเมื่อร่างกายมันจะพังซะอย่าง ก็หาเรื่องพังจนได้ เป็นที่น่าอัศจรรย์ว่า สมเด็จพระจอมไตรป่วยมา ๓ เดือน และออกเดินทางจากปาวาลเจดีย์มากุสินารา และในช่วงแห่งการป่วย องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ไม่ทรงพัก ทรงแสดงพระธรรมเทศนาโปรดพุทธบริษัท นี่บรรดาลูกรักเห็นวามอัศจรรย์ของการบรรลุมรรคผลไหม พ่อเคยบอกเรื่องพระสารีบุตร เรื่องพระโมคคัลลาน์ เรื่องพระอานนท์มาแล้ว นั่นเป็นเรื่องของอรหันต์สาวก แต่ว่าเรื่องของพระพุทธเจ้าย่อมจะเหนือกว่า เพราะว่าเป็นอัจริยะบำเพ็ญบารมีมามากกว่า

ในเมื่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงเป็นโรคถ่ายเป็นโลหิตสดๆ แต่ว่าถ้าจะมีบางคนนอกคอกเขาจะถามว่า พระพุทธเจ้ามีฤทธิ์ทำไมจึงไม่ห้ามโรค ก็ต้องบอกว่า ฤทธิ์ไม่ได้มีไว้ห้ามโรค ฤทธิ์มีไว้ใช้เพื่อศรัทธาของพุทธบริษัท แต่เรื่องธรรมดาของขันธ์ ๕ ไม่มีพพระอริยะองค์ใดไปยุ่งกกับขันธ์ ๕ มันอยากเป็นยังไง ก็ให้มันเป็นไปตามปกติ แม้แต่ข้าวบิณฑบาตรจะอด พระยามารแกล้งไม่ให้คนใส่บาตร สมเด็จพระบรมโลกนาถก็ทรงทราบ ก็ถือว่าเป็นกิจวัตร คือ เป็นกิจที่ควรปฏิบัติ เดินเข้าไปบิณฑบาตรในเมือง เมื่อชาวบ้านไม่ใส่บาตร พระองค์เดินสุดทางก็ทรงกลับ ความจริงถ้ารู้ว่าพระยามารแกล้ง พระองค์ก็จะทรงอธษฐานด้วยอำนาจปฐวีกสิณ และอาโปกสิณ จะนึกเป็นข้าวขนาดไหน อาหารขนาดไหนก็ทำได้ แต่องค์สมเด็จพระจอมไตรไม่ทรงใช้ฤทธิ์ พระองค์ตรัสกับพระยามารว่า "ถ้าไม่มีใครให้เรากิน เราก็จะอยู่ด้วยอำนาจธรรมปิติ เห็นไหมเรื่องฤทธิ์เขาไม่ค่อยใช้กัน ไม่ใช่มีแล้วใช้ส่งเดช เขาใช้เฉพาะประโยชน์ คือใช้ในเรื่องของความเป็นพระ องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จประทับบนพระแท่นที่ประทับ ซึ่งทางเมืองกุสินารามหนครทราบว่า องค์สมเด็จพระชินวรจะเสด็จมา เขาก็เตรียมไว้ก่อน เวลา ๓ เดือน พระพุทธเจ้ามีความหมายทุกอย่าง ทางด้านฝ่ายต้อนรับ ก็มีโอกาสได้ต้อนรับ ทำที่สำหรับพระพุทธเจ้า ทำที่สำหรับพระสงฆ์ ทำที่สำหรับภิกษุณี และทำที่สำหรับอุบาสก อบาสิก ก็ต้องลงทุนกันมาก จะเห็นว่าพระพุทธเจ้าทำอะไรทั้งอย่าง เหตุมีผลหมด ตอนนั้นทุกขเวทนาเบียดเบียนองค์สมเด็จพระบรมสุคตมาก สำหรับหอชีวกโกมารภัจก็ไม่มีโอกาสจะรักษา ท่านไม่ให้รักษา ถวายยาท่านก็ไม่รับ ถ้าจะถามว่าองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทะเจ้ามีทุกขเวทนาหนักหรือไม่ ลูกรักก็ลองคิดดูว่า ขณะจะตายทุกขเวทนาไม่หนักไม่มี ความเป็นพระพุทธเจ้าไม่ใช่ว่าจะไปห้ามโรคได้ พระพุทธเจ้ายิ่งไม่ห้ามโรค คือ เรื่องกฏธรรมดาท่านไม่ห้าม เมื่อทุกขเวทนามากอย่างนั้นท่านก็ไม่ได้หยุด

องค์สมเด็จพระบรมสุคตก็ยังปรารภธรรมะ คือ เทศน์ คำวาเทศน์ไม่ใช่เทศน์ปาวๆ ไปแต่ผู้เดียว ปรารภธรรม ใครเข้ามาถามอะไร ก็โต้ตอบ แก้ปัญหาเพื่อมรรคผลทุกอย่าง บรรดาเทวดาและพรหม มีความเคารพในองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็โปรยปรายดอกชบาลงมา บริเวณนางรังทั้งคู่ก็เต็มไปด้วยดอกชบา คนเดินไปเดินมาต้องลุยกันถึงเข่า พระอานนท์จึงได้กราบทูลองค์สมเด็จพระจอมไตรให้ทรงทราบ พระพุทธเจ้าก็ได้ตรัสว่า "อานันท ดูก่อน อานนท์ การบูชาด้วยอามิสบูชานั้นเป็นของดี แต่ว่าจะดีจริงๆ ก็ต้องปฏิบัติบูชา หมายความว่าเคาพถวายอามิสแล้ว ก็ต้องปฏิบัติความดีที่ตถาคตสอนด้วยเช่นกัน ถ้าบูชาอย่างนี้ ศาสนาของตถาคตจะทรงกาลอยู่ตลอดกาลนาน แล้วทุกท่านก็จะมีความสุขจริง" เวลากลางคืนพระท่านถวายงานพัดอยู่ มีเทวดาและหรหมบอกว่า พระองค์นี้นั่งบังหน้าองค์สมเด็จพระบรมครู มองไม่ค่อยเห็น พระพุทธเจ้าจึงได้บอกให้เธอเลื่อนลงไปซะหน่อยหนึ่ง และในขณะเดียวกันในราตรีนั้น ก็ปรากกว่าท่านๆ หนึ่ง คือ สุภัททะปริพาชก ต้องการจะถามปัญหาพระพุทธเจ้า ดูกำลังใจกันแล้วก็น่าเกลียด คนสมัยนั้นกับคนสมัยนี้ความจริงจะคล้ายๆ กัน คนสมัยนี้เป็นคนมีเหตุผลก็มี แต่คนที่เลวไม่มีเหตุไม่มีผลก็มี บางคนต้องการแต่ใจตนเท่านั้น เวลาหาพระนึกว่าพระเป็นทาสรับใช้อยู่เสมอ ไม่ได้คิดว่าพระเป็นสรณะที่พึ่ง เมื่อก่อนนี้ พ่อเคยตามใจคน เวลานี้ก็เลิกซะแล้ว เพราะพ่อแก่ ถือระเบียบวินัยกาลเวลาเป็นสำญ ถ้าขืนตามใจกันไป ก็จะทำให้คนตกนรกมากขึ้น จะคิดว่าเราเป็นนายพระ แล้วก็ใช้พระตามอัทธยาศัย คนประเภทนี้ ตามใจไปก็ไม่เกิดประโยชน์อะไร เพราะเป็นคนเลว ถ้าทำดีเป็นที่ถูกใจก็สรรเสริญประเดี๋ยวเดียว ถ้าไม่ถูกใจด่าตลอดชาติ

ฉะนั้น ในสมัยองค์สมเด็จพระบรมโลกนาถ ก็เหมือนกันคนประเภทนี้ แต่ทว่าคนที่จะเข้าไปหาองค์สมเด็จพระมหามุนีก็มีทั้งดีทั้งเลว ท่านสุภททะปริพาชกก็จะเข้าไปกาบทูลถามปัญหากับพระพุทธเจ้า พระอานนท์ก็ทรงห้ามไว้ เวลานี้สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงประชวรหนัก ท่านอย่ารกวนพระองค์เลย ขณะที่พระอานนท์กำลังพูดกับท่านสภัททะปริพาชก พระพุทธเจ้าได้ทรงสดับด้วยทิพยโสตญาณ เห็นไหมว่าท่านป่วยขนาดน้นแล้ว ถ้าญาณจะต้องใช้ในกรณีมีประโยชน์ ท่านใช้ทันที ความจริงท่านใช้เป็นปกติ แต่ว่าเลือกใช้ในเหตุที่ควรไม่ควร เป็นอันว่ากระแสไฟฟ้า โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ญาณหรือฌาน ถ้าเรจะเรียกกันว่าเป็นพลังไฟฟ้าในกาย ก็ทรงพลังไว้เป็นปกติว่าจะใช้ในการควร ใช้เมื่อไรก็ใช้ได้ทันที เมื่อองค์สมเด็จพระชินสีห์ทรงทราบ ก็บอกพระอานนท์ว่าให้ปล่อยเข้ามา "ว่าการทีตถาคตจะมานี่ ก็เพราะลูกชายคนนี้เท่านั้น" เห็นไหมลูกรักเวลาตอนก่อนจะมาตรัสอย่างหนึ่ง ถ้าตรัสว่าจะมาโปรดสุภัททะปริพาชก ก็คงจะต้องถูกทัดทาน องค์สมเด็จพระพิชิตมารจึงให้เหตุผลคนละอย่าง แต่ก็สมดุลกัน มีเหตุมีผลหลายอย่าง เพราะว่าพระพุทธเจ้าทรงทราบว่า สุภัททะปริพาชก พระสาวกสอนไม่ได้ เป็นคนมีอารมณ์แข็ง ชาติก่อนที่จะมาเกิดชาตินี้ เป็นพี่น้องกันกับท่านโกณฑัญญะ ท่านอัญญาโกณฑัญญะเป็นน้อง ท่านสุภัททะปริพาชกเป็นพี่ แต่ท่านอัญญาโกณฑัญญะเวลาที่จะทำบุญ เริ่มทำบุญตั้งแต่แรกนา แต่สำหรับพี่ชายทำบุญ เมื่อขนข้าวเข้ายุ้งฉางเสร็จ (มีต่อ)

 

ฉะนั้น เมื่อเวลาสำเร็จมรรคผล ท่านอัญญาโกณฑัญญะจึงได้บรรลุมรรคผลก่อนคนอื่นทั้งหมด สำหหรับพี่ชายทำบุญเมื่อเก็บข้าวเสร็จ จึงบรรลุมรรคผลหลังสุด คือ พระพุทธเจ้าจะนิพพาน พ่อเล่าย่อๆ เพราะลูกๆ ก็ฟังกันแล้วหลลายหน เป็นอันว่าท่านสุภัททะปริพาชกเข้ามา องค์สมเด็จพระทศพลจึงถามถึงความประสงค์ แล้วพระองค์ก็ตรัสว่า "เวลานี้ตถาคตป่วยมากนะ เวลาก็ใกล้สว่างมากแล้ว เมื่อใกล้สว่างตถาคตก็จะนิพพาน ฉะนั้น การถามปัญหาของเธอจงงดไว้ จงฟังเทศน์เถิด พระพุทธเจ้าก็ทรงเทศน์ปรารภขันธ์ ๕ ว่าจงอย่าสนใจในร่างกายของเรา อย่าสนใจในร่างกายของบุคคลอื่น อย่าสนใจกัยวัตถุธาตุใดๆ ทั้งหมด เพราะทุกอย่างเป็นอนิจจัง ไม่เที่ยง ถ้าเราเข้าไปยึดแล้วมันก็เป็นทุกขัง เป็นทุกข์ ในที่สุดมันก็พัง ต้องเป็นอนัตตา ดึงมันไว้ไม่อยู่ ฉะนั้น ขอเธอจงปรับใจของเธอใหห้เข้าถึงเรื่องนี้ ให้รู้ตามความเป็นจริง" เป็นอันว่าท่านเทศน์ยาวกว่านี้นิดหนึ่ง รวมความแล้ว ไม่ให้สนใจในรูป โดยเฉพะอย่างยิ่ง รูปของเรา เมื่อสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเทศน์จบประเดี๋ยวเดียว ท่านสุภัททะปริพาชกก็ไปปฏิบัติ สักครู่เดียวก็สำเร็จอรหัตผล หลังจากนั้นองค์สมเด็จพระทศพลก็ทรงอยู่ด้วย อภิวาสนขันติ หมายความว่าทุกขเวทนาเบียดเบียนร่างกายมาก แต่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้า ก็ทรงระงับทุกขเวทนาด้วยอานาปานสติกรรมฐาน ทรงอานาปานสติให้เป็นฌาน การทรงอานาปานสติใหห้เป็นฌาน เป็นปกติ ท่านทำอยู่เสมอ และพระองค์ก็ตรัสกับพระสีบุตรว่า "สารีบุตตะ ดูก่อนสารีบุตร เราก็เป็นผู้มากด้วยอานาปานสติกรรมฐาน" เป็นอันว่าการใช้อานาปานนุสติกรรมฐานสามารถช่วยวามกระวนกระวายของใจให้น้อยลง เป็นการบรรเทาทุกขเวทนาให้น้อยลง ถ้าถามว่าถ้าใช้เป็นฌานจะคุยกับใครได้ไหม ก็ตอบว่าเป็นของไม่ยาก ขอให้คล่องในฌานก็แล้วกัน จะเข้าใจเอง

เมื่อเวลาใกล้รุ่งอรุณ องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้ามองไม่เห็นพระอานนท์ จึงได้ถามพระว่า พระอานนท์ไปไหน แต่ความจริงท่านทราบว่าว่าพระอานนท์ไปยืนเกาะสลักร้องให้อยู่ ทรงนึกใรใจว่า เวลานี้องค์สมเด็จพระบรมครูจะนิพพานเสียแล้ว เรายังไม่ได้เป็นเสขบุคคล คือ ยังต้องศึกาปกิบัติต่อไป เพราะว่ายังไม่ได้บรรลุอรหัตผล เมื่องค์สมเด็จพระทศพลทรงนิพพานเสียแล้ว ใครจะเป็นศาสดา คือ เป็นครูสอนเรา สมเด็จพระประทีปแก้วทรงทราบความคิดวิตกกังวลของพระอานนท์อย่างนี้ องค์สมเด็จพระชินสีห์จึงได้ตรัสเรียกให้พระอานนท์เข้าเฝ้า เมื่อพระอานนท์เข้เฝ้าแล้ว องค์สมเด็จพระจอมไตรจึงได้มีพระพุทธฎีกาตรัสว่า "อานันท์ ดูก่อน อานนท์ เธอจะวิตกกังวลไปเพื่อประโยชน์อะไร เมื่อตถาคตนิพพานแล้ว เธอจะได้บรรลุอรหัตผล ในวันที่พระมหากัสสปจะทำปฐมสังคายนา พระพุทธเจ้าทรงทราบเบื้องหน้าไว้เสมอ แล้วต่อไปเบื้องหน้า เธอจะเป็นคนที่มีลีลาการเทศน์ไพเราะเพราะพริ้งมาก คนทั้งหลายที่ฟังพระธรรมเทศนาของเธอแล้ว จะไม่อิ่ม จะไม่เบื่อ ในการฟังธรรม จะไม่อยากให้เลิกเทศน์" เป็นอันว่าเมื่อพระอานนท์ได้ทราบเหตุจากองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าว่าตัวเองจะได้บรรลุอรหัตผล ก็ดีใจ จิตที่เสียใจก็ไม่ใช่อะไร เสียใจที่ตัวเองยังไม่ได้อรหันต์เท่านั้น ท่านก็เหมือนเงาองค์สมเด็จพระสัมสัมพุทธเจ้า คือพระพุทธเจ้าไปไหน ต้องเห็นพระอานนท์ แต่ว่าพระพุทธเจ้าทรงนิพพานคราวนี้ พระอานนท์ยังไม่ได้อรหัตผล ก้ต้องคิดเหมือนกัน เพราะว่าพระโสดาบันยังมีกิเลสอยู่มาก แต่กิเลสที่ไม่มีก็คือ ปัญจเวรเท่านั้น ปัญจเวร คือ การละเมิดศีล ๕ ไม่มี นอกนั้นยังมีอยู่ ฉะนั้น การดีใจ การเสียใจ ก็ยังมีเป็นของธรรมดา

หลังจากนั้นเป็นต้นมา เวลาใกล้รุ่ง องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็เริ่มต้นเพื่อพระนิพพาน ตอนนั้นองค์สมเด็จพระพิชิตมารบรมศาสดาทรงสงบ ไม่ตรัสอะไรทั้งหมด ขณะนั้น พระอนุรุทธสาวกองค์สำคัญขององค์สมเด็จพระบรมสุคตที่เป็นผู้เลิศในด้านทิพขุญาณ จึงได้เข้าฌานตามพระพุทธเจ้า เวลานี้บรรดาลูกรัก ดูสรีระขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ว่าหลังจากฉันภัตตราหารที่บ้านนายจุนแล้ว ตอนนี้สรีระร่างกายขององค์สมเด็จพระประทีปแก้วผ่องใสเป็นกรณีพิเศษสวยงามาก จนกระทั้งพระอานนท์แปลกใจว่า อยู่กับองค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดามานาน ไม่เคยเห็นองค์สมเด็จพระประทีปแก้วสวยอย่างนี้เลย จึงเข้าไปกราบทูลให้ทรงทราบ พระพุทธเจ้าตรัสว่า "อานันทะ ดูก่อนอานนท์ ผิวพรรณของเราที่สวยที่สุดมีอยู่ ๒ วาระ คือ ...

วาระแรก วันบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณ ระหว่างที่อยู่ด้วยอำนาจธรรมปิติ วันนี้ผิวพรรณของเราจะสวยพิเศษตอนหนึ่ง และอีกตอนหนึ่งทีสวยเป็นพิเศษ คือ วันใกล้นิพพาน

หมายความว่า องค์สมเด็จพระพิชิตมารทรงรวบรวมกำลังใจทั้งศีล สมาธิ ปัญญา เป็นกรณีพิเศษ กำลังใจก็ผ่องใส เมื่อกำลังใจผ่องใส กายก็ใสไปด้วย ช่วยให้ใสด้วยกนั้งสองฝ่าย เหมือนคนที่มีทุกข์ หน้าตาร่างกายก็ซูบซีด คนมีความสุข หน้าตาก็ชื่นบาน ร่างกายเป็นไปตามกำลังใจเหมือนกัน แต่บางส่วนก็เป็นไปไม่เต็มที่นัก คือว่า บางคนอย่งพวกเราๆ เวลาป่วยไข้ไม่สบายเต็มที่ ถึงแม้จิตจะดี บางทีร่างกายดีไม่เท่าพระพุทะเจ้า ต่างกันมาก ในตอนนั้นองค์สมเด็จพระภควันต์ได้ทรงปรารภกบพระอานนท์ว่า "อานันทะ ดูก่อน อานนท์ ถ้าใครเขาตินายจุน ว่าถวายอาหารกับตถาคต ทำให้ตถาคตนิพพาน บอกเขาด้วยนะว่า ตถาคตบอกมาแล้วถึง ๓ เดือน ว่าจะนิพพานวันนี้ และอานิสงส์สังสกุลบุญราศรีของการถวายทานแก่ตถาคต มีอานิสงส์มากอยู่ ๒ กาล

กาลที่ ๑ ก็ได้แก่ อาหารของนางสุชาดา ถวายในตอนที่จะได้บรรลุอภิเษกสัมมาสมโพธิญาณ

กาลที่ ๒ ก็อาหารของการนิพพาน คือ อาหารมื้อสุดท้ายที่จะนิพพาน ได้แก่อหารของนายจุน

นายจุนมีอานิสงส์เลิศเท่ากับนางสุชาดาเช่นเดียวกัน (มีต่อ)

 

เป็นอันว่าในตอนนั้นองค์สมเด็จพระภควันต์ตรัสกับพระอานนท์เสร็จ ก็ทรงสงัดเงียบ ตอนนี้ถ้าจะดูกันจริงๆ ทุกขเวทนาเล่นงานขันธ์ ๕ ขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทุกขุมขน แต่ทว่าองค์สมเด็จพระทศพลทรงใช้อานาปานสติกรรมฐานเป็นฌาน ระงับทุกขเวทนา มีอารมณ์สงบและจิตตั้งเข้าในฌาน คือ ฌานที่ ๑, ๒, ๓, ๔, ๕, ๖, ๗, ๘ เป็นลำดับ ไปพักอยู่ฌานที่ ๘ แบบสบายสุด แล้วก็ถอยจากฌานที่ ๘ ถึงฌานที่ ๑ พักมาเป็นลำดับ พักขั้นจากฌานที่ ๑ ไปอยู่ฌานที่ ๔ ตอนนี้พักเป็นปกติ พระอานนท์ดข้าไปถามพระอนุรุทธ ว่าเวลานี้องค์สมเด็จพระชินสีห์นิพพานแล้วหรือยัง เพราะขณะที่ทรงฌาน อาการทางกายสงบ ถ้าถึง ฌาน ๔ หรือฌาน ๘ สภาพของลมหายใจไม่ปรากฏอาการให้เห็น คือ ไม่ปรากฏว่ามีลมหายใจ พระอานนท์ก็เลยไม่เข้าใจว่าพระพุทธเจ้านิพพานแล้วหรือยัง พระอนุรุทธ ก็ทรงบอกว่า เวลานี้องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าอยู่ในฌานนั้นฌานนั้น เป็นต้น แล้วในที่สุด องค์สมเด็จพระทศพลก็ทรงเคลื่อนจิตที่บริสุทธิ์ คือ อทิสมานกาย ที่เรียกว่า กายนิพพาน ก็ได้ อย่างที่วัดปากน้ำ ภาษีเจริญ ท่านสอนว่าเป็นกายนิพพาน เรียกว่าเคลื่อนกายนิพพานออกจากกายเนื้ออย่างนี้ก็ได้ เคลื่อนจิตที่บริสุทธิ์ออกจากกายเนื้ออย่างนี้ก็ได้ หรือดับขันธ์เข้าสู่ปรินิพพานอย่างนี้ก็ได้ ลักษณะการนิพพานขององค์สมเด็จพระบรมครูทรงอาการเป็นปกติ คือ สีหไสยาสน์ เหมือนคนนอนปกติธรรมดาๆ แต่ที่กุสินาราเขาทำรูปพระพุทธเจ้านิพพานไว้ รู้สึกว่าพระศอขององค์สมเด็จพระบรมครูตกไปนิดหนึ่ง เวลานี้กุสินารามหานครของเก่าๆ ก็พังไปหมด ของเก่าสวยกว่าของปัจจุบันมาก ในสมัยสมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้ายังอยู่ ประเทศนี้ถึงแม้จะเป็นประเทศเล็ก แต่ก็มีความเจริญรุ่งเรือง เกลื่อนกล่นไปด้วยผู้คน และก็มีวัฒนธรรมดีมาก เป็นเมืองที่น่ารัก เป็นอันว่าที่นิพพานขององค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์ที่ทำไว้ไม่ผิด ตรงที่หรือไม่ตรงที่ก็ไม่สำคัญ ถ้าจะไหว้พระพุทธเจ้ากันซะอย่างหนึ่ง ที่ไหนก็ไหว้ได้

เป็นอันว่าเวลานั้นทุกขเวทนาเบียดเบียนพระองค์มาก แต่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าอาศัยสมาบัติทรงจิต ฉะนั้น ทุกขเวทนาจึงไม่เข้ามายุ่งกับใจขององค์สมเด็จพระธรรมสามิส จะยุ่งเฉพาะกายเท่านั้น เรามานั่งใคร่ครวญกันว่า จิตหรืออทิสมากายของพระพุทธเจ้าที่นิพพานพานออกทางไหน ตามที่ชาวบ้านเขาพูดว่านิพพานจิตดับไปด้วย คือม้วยไปกับร่างกาย เมื่อร่างกายม้วยจิตก็ม้วยไปด้วย ไม่มีสภาพอะไรเกิดขึ้น ตอนนี้ขอบรรดาลูกทุกคน ถ้าอยากรู้ จงอย่าดูด้วยกำลังใจตนเอง ทำใจของลูกให้ใสสะอาด ไปเฝ้าองค์สมเด็จบรมโลกนาถ แล้วทูลถามพระองค์ อย่างนี้จึงจะถูก ถ้าใช้กำลังใจตนละก็เป็นอุปปาทานไป ในเมื่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเห็นว่าเป็นเวลาอันสมควร ก็เสด็จเข้าสู่ดับขันธ์ปรินิพพาน อย่าลืมว่า ใช้คำว่าเสด็จเข้าสู่ดับขันธปรินิพพาน ไม่ใช่ดับแล้วก็สูญไปเลย จิตหรืออทิสมานกายหรือกายนิพพานออกทางไหน อย่าลืมว่าสภาพของจิตเป็นนามธรม ไม่จำเป็นจะต้องออกทางปาก ทางจมูก ก็เหมือนกับเรานึกว่าบ้านของเราถ้าใส่กุยแจ ไม่มีช่อง ไม่มีรูทั้งหมด ข้างฝาเรียบเป็นฝาตึก ถ้าอยู่ข้างนอก เราก็นึกถึงของที่เราเก็บไว้ข้างใน เตียงอยู่ที่ไหน เงินอยู่ที่ไหน จิตเรารู้หมด จะเห็นว่ามนเข้าทางไหน เข้าทางประตูหรือเข้าทางช่องเล็ก หรือว่าของที่อยู่ในเซฟแน่นสนิท เราก็รู้ว่าเงินอยู่ไหน แหวนอยู่ที่ไหน จิตมันเข้าเซฟทางไหน สภาพนี้มีสภาพฉันใด คนที่เข้ามาเกิดในร่างกายของมารดาก็เหมือนกัน เวลาจิตจะออกจากร่างกายของตนก็เหมือนกัน ไม่ต้องหาทางเข้า และไม่ต้องหาทางออก ดูต่อไปว่าคนเราถ้ามีบุญสักนิดหนึ่ง เวลาตายก็มีเทวดาและพรหมห้อมล้อม เวลาพระพุทะเจ้านิพพานมีอะไรบ้าง อันนี้พ่อขอให้บรรดาลูกรักทุกคนใช้กระแสจิตที่ได้จากความรู้ขององค์สมเด็จพระทศพลและปฏบัติถึง โดยเฉพาะอย่างยิ่งขอให้องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงภาพในวันนั้นให้ปรากฏชัดๆ อย่างนี้จะดีกว่า ที่พ่อพูดอย่างนี้ก็รู้สึกว่า บางคนจะว่ามากเกินไป แต่เวลานี้คนทำได้นับหมื่นแล้ว ต่างคนต่างทำได้ ไม่เฉพาะสำนักของเรา ไม่ใช่ความดีที่พพระพุทธเจ้าให้ จะมีแต่สำนักของเรา ที่อื่นท่านสอนกันมาก่อนก็มีกันเรื่อยๆ หลายสำนัก จะนั้น เรื่องราวขององค์สมเด็จพระทศพลที่ว่า นิพพานสูญ จึงเป็นค้านกันและก็ค้านกับพระไตรปิฏกด้วย แต่เวลานี้เรื่องนิพพาน ขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไม่สูญ ก็มีแพร่หลายนับหมื่นนับแสนคนในประเทศไทย และยังมีการทำได้ในต่างประทศอีกด้วย ช่วยกันทำให้เข้าใจถึงความจริง

เมื่อพระพุทธเจ้าท่านปรินิพพานแล้ว พระอนุรุทธก็ลืมตาขึ้น บอกว่า พระพุทธเจ้าปรินิพพานแล้ว ก่อนที่พระพุทธเจ้าจะปรินิพพาน พระอานนท์เคยถามว่า การจัดสรีระร่างกายของพระองค์จะทำอย่างไร ในเรื่องการถวายพระเพลิง พระองค์ก็ตรัสว่า "ควรจะทำอย่าง พระเจ้าจักรพรรดิ" พระอานนท์ก็กราบถามว่า พระเจ้าจักรพรรดิ เวลาทิวงคต การเผา ทำอย่างไร พระองค์ตรัสว่า "ให้เอารางเหล็กมา เอาน้ำหอมใส่ แล้วเอาผ้าขาวมา ๕๐๐ ผืน สำลี ๕๐๐ ชิน เอาสำลีซับร่างกายแล้วเอาผ้าพ้น ๕๐๐ ชั้น วางในรางเหล็กที่ใส่น้ำหอม แล้วก็เผา" พระอานนท์จึงได้แจ้งแก่มัลละกษัตริย์ทั้งหลาย เมื่อนำขึ้นเชิงตะกอนเสร็จ ทุกคนต่างก็ตั้งใจถวายพระเพลิงพระพุทธเจ้า พระอนุรุทธก็ใช้ฌานเป็นปกติ จุดไฟเท่าไรก็ไม่ติด มัลละกษัตริย์จึงถามพระอานนท์ พระอานนท์จึงถามพระอนุรุทธ พระอนุรุททธบอกว่าเทวดาไม่ยอมให้จุดไฟ ให้รอพระมหากัสสปก่อน เพราะว่าอีก ๗ วัน พระมหากัสสปจะมาถึง เวลานั้นคนทุกคนก็มีแต่ความเศร้าโศกเสียใจ ท่านที่เป็นพระอริยเจ้าก็แสดงอการสลด แม้แต่เทวดาทั้งหลายก็ปลงอนิจจัง คำว่า เตสัง วูปสโม สุโข ข้อความนี้เป็นถ้อยคำของพระอินทร์ ซึ่งแปลเป็นใความว่า การเข้าไปสงบกายนั่นชื่อว่ามีความสุข หมายความว่า การเขาไปสงบกายก็คือ ไม่มีกายแบบนี้ต่อไป ได้แก่นิพพาน (มีต่อ)

 

ฉะนั้น มัลละกษัตริย์จึงคอยพระกัสสป ข้อย้อนไปกล่าวถึงพระมหากัสสป ท่านอยู่ในป่ารกชัฏ นึกถึงองค์สมเด็จพระทรงสวัสดิโสภาคย์ อยากจะเฝ้าพระพุทธเจ้า ตอนนี้ก็ไม่ได้ใช้ฌานอีกนั้นแหละ ตั้งใจมาที่ปาวาลเจดีย์ แต่มาถึงไม่พบองค์สมเด็จพระมหามุนี และก็ไม่พบพระสงฆ์ จึงติดตามไป ไม่รู้จะถามใคร เดินไปเดินมาก็ไปพบปริพาชกคนหนึ่งเดินสวนทางมา ถือดอกชบาทำร่ม มหากัสสปก็แปลกใจว่า ดอกไม้ประเภทนี้เป็นดอกไม้สวรรค์ ชายคนนี้นำมาได้อย่างไ คงมีอะไรเกิดขึ้นกับองค์สมเด็จพระภควันต์เสียแล้ว จึงได้ถามข่าวถึงองค์สมเด็จพระประทีปแก้ว ปริพาชกก็ตอบว่า "เวลานี้พระสมณโดมปรินิพพานแล้ว ที่ระหว่างนางรังทั้งคู่ ที่เมืองกุสินารามหานคร ดอกชบาที่ถือนี่ เป็นดอกชบาสวรรค์ ชาวสวรรค์บูชาพระสมณโคดม" เขาพูดด้วยความไม่เคารพ คือสมัยนั้นมีศาสนาอยู่มาก เมื่อพระมหากัสสปและบรรดาพระสงฆ์ทั้งหลายได้สดับ ท่านที่เป็นพระอริยเจ้าตั้งแต่พระโสดาบันขึ้นไป ก็ปลงธรรมสังเวชว่า "โอหนอ องค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์ ที่มีพระมหากรุณาธิคุณกับพวกเรา เวลานี้องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จเข้าสู่ดับขันธปรินิพานเสียแล้ว" ทรงสลดใจ บรรดาพระสงฆ์ทั้งหลายที่ไม่ใช่พระอริยเจ้าก็ร้องให้อย่างเปิดเผย ความจริงพระโสดาบันกับพระสกิทาคามีก็ยังมีสิทธิ์ร้องให้เหมือนกัน สำหรับพพระโสดาบันมีสิทธิร้องให้ร้อยเปอร์เซนต์ แต่พระสกิทาคามีก็พอระงับได้บ้าง แต่น้ำตาไหล ตั้งแต่พระอานาคามีขึ้นไป ก็รู้สึกว่าน้ำตาจะตกในมากกว่า เป็นอันว่าต่างท่านต่างก็สลดใจ พระมหากัสสปจึงได้พาพระสงฆ์ทั้งหลายไปสู่เมืองกุสินารามหานคร เห็นเขานำพระสรีระขององค์สมเด็จพระชินวรขึ้นเชิงตะกอนไว้ พระมหากัสสปได้พาบริษัทของท่านขึ้นไปบนพระเมรุมาศ เพื่อขอขมาโทษต่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ปรากฏว่าในเวลานั้นเอง องค์สมเด็จพระบรมโลกนาถบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้ทรงแสดงพุทธพุทธปาฏิหาริย์เป็นกรณีพิเศษขณะที่พระมหากัสสปขอขมาโทษ และกราบถวายนมัสการต่องค์สมเด็จพระประทีปแก้ว ปรากฏว่าพระบาททั้งสองขององค์สมเด็จพระพิชิตมารทะลุออกมาทางเบื้องท้าย ของโลกศพ พระมหากัสสปก็กราบลงที่พระบาทขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า แล้วกล่าวคำขอขมาโทษต่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าว่า

"ข้าแต่องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้เจริญ พระพุทธเจ้าข้า ธรรมใดที่องค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า ได้มีพระมหากรุณาธืคุณแก่ข้าพระพุทธเจ้าทั้งสอง (หมายถึงท่านเองกับท่านภัทธิกาปิลาณี อดีตภรรยา) ซึ่งเดิมที่ท่านทั้งสองมีความไม่ต้องการแต่งงาน แต่ทว่าผู้ใหญ่ของตระกูลทั้งสองซึ่งเป็นมหาเศรษฐีใหญ่ถือว่า ตระกูลจะสิ้นไปจึงจับคนทั้งสองาแต่งงานกัน เมื่อแต่งงานกันแล้ว ท่านทั้งสองก็อยู่ด้วยกันอย่างพรหมจรรย์ ไม่ได้ร่วมรักกันแบบสามีภรรยาปกติ ท่านทรงพรหมจรรย์ตลอดมา ต่อมาบิดาและมารดาของทั้งสองฝ่ายก็ตายหมด ท่านจึงปรารภกันว่า การครองเรือนมีแต่ความลำบากมีแต่ความทุกข์ ฉะนั้น พระมหากัสสป จึงได้กล่าวกับภัทธิกาปิลาณี ภรรยาว่า "สมบัติที่เป็นของบิดามารดาของเจ้าก็ดี สมบัติที่บิดามารดาของเรามอบให้ก็ดี ทั้งหมดนี้ฉันขอมอบให้เธอ ฉันจะบวช เพราะว่าการครองเรือนมันลำบาก มีแต่ความทุกข์" ท่านภัทธิกาปิลาณีจึงกล่าวว่า "ฉันมองไม่เห็นความสุขในการครองเรือนเหมือนกัน ฉันก็จะบวชเหมือนกัน" แต่ความจริงท่านทั้งสองไม่เคยทราบว่า องค์สมเด็จพระชินสีห์บรมศาสดาสมัมาสัมพุทธเจ้าทรงอุบัติแล้วในโลก นึกเอาในใจว่าจะรักษาพรหมจรรย์ แต่ความจริงท่านก็เป็นพรหมจรรย์อยู่แล้ว จริยาก็เป็นพรหมจรรย์

ฉะนั้น ท่านทั้งสองจึงเอาสมบัติมาแบ่งปันให้คนรับใช้ และคนยากจนทั้งหลายจนหมดสิ้น สองคนไม่เคยรู้ว่าพระ และพระเขาแต่งตัวกันยังไงก็ไม่ทราบ แต่จิตใจมีความต้องการว่า ผมเป็นของไม่ดี ท่านเลยโกนผม แล้วก็ห่มผ้าย้อมน้ำฝาดเช่นเดียวกับกับองค์สมเด็จพระชินสีหืบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า อย่างนี้จะถือว่า บุญเก่าของท่านทั้งสอง หรือเทวดาดลใจก็ได้ ถ้าจะสงสัยว่าเหตุที่ท่านทั้งสองประพฤติพรหมจรรย์มาตั้งแต่แรกเลย เพราะท่านเป็นพระอนาคามีนี้ก็ไม่ถูก เพราะถ้าเป็นพระอนาคามีแล้วไปเกิดเป็นเทวดาหรือพรหม ก็ไม่กลับมาเกิดเป็นมนุษย์อีก จะต้องบำเพ็ญต่อแล้วนิพพานบนนั้น ถ้าจะสันนิฐานก็คือ ท่านทั้งสองนี้ในสมัยก่อนต้องเป็นพระสกิทาคามี แต่ถ้าเป็นพระสกิทาคามีปกติ ก็ยังมีกามคุณ แต่ไม่มักมากในกามคุณ มีความมักน้อยในกามคุณ ดังนั้น จะว่าท่านเป็นพระสิกิทาคามีก็จะผิดไป จะกล่าวให้ตรงกับความเป็นจริงก็ว่า ท่านทั้งสองก่อนจะตายในชาติก่อนก็ต้องอยู่ในโคตรภูญาณของพระอนาคามี คำว่าโคตรภูญารของพระอนาคามี ก็ถือเป็นสกิทาคามีเต็มอัตรา และจิตกำลังก้าวไปสู่พระอานาคามี แต่ยังไม่ถึง จะอยู่ระหว่างพระสกิทาคามีกับพระอนาคามี ฉะนั้น จิตของท่านทั้งสองจึงไม่มีความพอใจในกามคุณ เมื่อมาเกิดในชาตินี้ จิตไม่รู้สึกในเรื่องกามคุณเลย ถึงแต่งงานกันก็เป็นแบบตุ๊กตาแต่งงานกัน

เมื่อท่านทั้งสองนุ่งหุมผ้าย้อมน้ำฝาด มุ่งหน้าเข้าไปในป่าโดยเฉพาะตั้งใจว่า "องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าผู้ดลบันดาลให้คนทั้งหลายหมดทุกข์ มีแต่ความสุขในการเปลื้องกิเลส พระองค์มีอยู่ ณ ที่ใด ข้าพเจ้าทั้งสองขอถึงองค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้นเป็นสรณะ " ท่านบวชของท่านเองเฉยๆ เดินตามกันไปถึงทาง ๒ แพร่ง ท่านพระมาหากัสสปจึงกล่าวกับพระนางภัทธิกาปิลาณีว่า "เราทั้งสองนี้เป็นผู้ทรงพรหมจรรย์ ฉันเป็นผู้ชาย เธอเป็นผู้หญิง การเดินทางร่วมกันไปจะดูไม่ดี ดังนั้น ถึงทาง ๒ แพร่งแล้วเธอจงเลือกเอาว่าจะไปทางซ้ายหรือทางขวา แยกทางกันเดิน" นางภัทธิกาปิลาณีก็ว่า "ขอท่านไปทางขวา ฉันไปทางซ้าย ไปตามกำลังใจของฉัน" ก็เป็นการบังเอิญหรือเทวดาดลใจ หรือว่าองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสงเคราะห์ก็ไม่ทราบได้ นางภัทธิกาปิลาณีก็ไปสู่สำนักของนางภิกษุณี ขออุปสมบทเป็นนางภิกษณี สำหรับพระมหากัสสปก็เดินทางตรงไปสู่สำนักขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ขออุปสมบทพรรชา พระพุทธเจ้าก็ทรงอนุญาตรับเป็นพระสงฆ์ในพระพุทะศาสนา เป็นอันว่าทั้งสองฝ่ายก็ได้บวชสมความปรารถนา

พระมหากัสสปจึงได้กล่าวว่า เพราะเหตุนี้ ชื่อว่า องค์สมเด็จพระมหามุณีบรมศาสดาสัมามสัมพุทธเจ้าทรงมีพระมหากรุณาธิคุณแก่ข้าพระพุทธเจ้าทั้งสองเป็นประการแรก ต่อมาเมื่อข้าพระพุทธเจ้าทั้งสองบวชแล้ว ข้าพระพุทธเจ้าเองได้กราบทูลต่อองค์สมเด็จพระประทีปแก้วว่า จะขอถือธุดงควัตร ๑๓ ประการครบถ้วนในการปฏิบัติ เพื่อเป็นตัวอย่างแก่อนุชนรุ่นหลังต่อไป องค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ทรงสมาทานจริยาธุดงค์แก่ข้าพระพุทธเจ้า ข้าพระพุทธเจ้าจึงได้นำบริษัท ๕๐๐ รูป ซึ่งเป็นศิษย์เข้าสู่ป่า ประการที่สองนี้ชื่อว่า องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงมีพระมหากรุณาธิคุณแก่ข้าพระพุทธเจ้าอย่างยิ่ง ยากที่จะนำทุกสิ่งเข้ามาเปรียบเทียบ ในพระมหากรุณาธิคุณนี้ (มีต่อ)

 

ฉะนั้นในวันนี้ "ข้าพุทธเจ้าขออภัยโทษต่องค์สมเด็จพระชินสีหืบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้า ขอพระองค์ ขอพระองค์ได้ทรงอดโทษให้แก่ข้าพเจ้าตั้งแต่บัดนี้ ไปจนกว่าจะถึงวันที่ข้าพพุทธเจ้าจะเข้านิพพาน"

ครั้นเมื่อพระมหากัสสปได้กล่าวคำขอขมาโทษต่อองค์สมเจพระสัมมาสัมพุทธเจ้าแล้ว พระบาททั้งสองขององค์สมเด็จพระประทีปแก้วก็หายเข้าไปในโลงทอง เวลานั้นก็ปรากกว่าไฟที่ไม่มีใครจุดก็ลุกเผาสระระขององสมเด็จพระมีพระภาคเจ้า เป็นเหตุอัศจรรย์ หมายความว่า เป็นไฟของบรรดาเทวดาและพรหมทั้งหลายจุดขึ้น เป็นไฟสวรรค์

ด้วยจริยาของพระมหากัสสปอย่างนี้ ก็ขอบรรดาท่านที่มีความเคารพในพระพุทธสาสนา จงทำใจของเรานี้ให้เหมือนกับพระมหากัสสป ทั้งนี้เพราะว่ากิจนิดหนึ่งที่พระมหากัสสปะ มาขอขมาโทษต่อองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ก็เพราะ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงท้วงว่า "เธอแก่แล้ว เราก็แก่แล้วอยู่ด้วยกันเถอะจะได้เป็นเพื่อนกัน รับสัการะจากชาวบ้านที่เขาบูชา แต่พระมหากัสสปก็กราบทูลสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ที่ทำนี้ได้ทำเพื่อตัว ทำเพื่อตัวอย่างแก่บรรดาอนุชนรุ่นหลัง สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าก็ทรงอนุญาต"

ถ้าตามจริยาของชาวบ้านเราถือว่า ไม่มีโทษ แต่ถ้าเป็นพระอรหันต์ ถ้าจริยาใดที่เป็นที่ขัดข้องในคำแนะนำขององค์สมเด็จพระประทีปแก้ว พระอรหันต์ทุกองค์ถือว่ามีโทษหนัก ทั้งๆ ที่ไม่มีโทษทางวินัย ไม่มีโทษทางธรรมะ ก็ถือว่ามีโทษทางจริยา คนยิ่งดีเท่าไรเขาก็ยิ่งโทษตัวเองเท่านั้น ฉะนั้นขอทุกคนจงจำจริยาของพระมหากัสสปนี้ไว้ ถ้อยคำอันใดที่องค์สมเด็จพระจอมไตรบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสสอนเรา ต้องถือว่า ถ้อยคำนั้นเป็นสิ่งที่เราต้องปฏิติทุกประการ

หลังจากเมื่อไฟสงบ มัลละกษัตริย์ทั้งหลาย และบรรดาพระสงฆ์ก็เข้าไปสู่เชิงตะกอน ปรากฏว่าสรีระขององค์สมเด็จพระชินวรก็ไหม้ไปหมด บรรดาผ้าขาว ๔๙๙ ชิ้น และสำลี ๔ ชิ้น ถูกไฟไหม้หมด เหลือผ้าขาว ๑ ชิ้น กับสำลีอีกหนึ่งชิ้น ห่ออิฐธาตุ คือ พระบรมสาระริกธาตุขององค์สมเด็จไว้กับพระเขี้ยวแก้ว มัลละกษัตริย์กบบรรดาพระอรหันต์ทั้งหลายจึงอันเชิญพระบรมสารีริกธาตุกับพระเขี้ยวแก้ว ขององค์สมเด็จพระบรมจอมไตรบรมศาสดาสัมาสัมพุทธเจ้าเข้าสู่พระราชนิเวศน์ เก็บไว้ในที่สมควร ตอนนี้กล่าวว่า เมืองใหญ่ เมืองกบิลพัสดุ เมืองพาราณสี แล้วก้เมืองราชคฤห์ เป็นต้น และที่เป็นเมืองมหาอำนาจหลายเมือง ได้พากันยกทัพมาจะขอพระบมสารีริกธาตุ ถ้าไม่ให้ก็จะรบ บรรดามัลละกษัตริย์ก็ไม่ยอม ถึงแม้จะเป็นเมืองเล็ก แต่ก็เป็นเมืองที่นับถือพระพุทธศาสนา เข้าใจว่าบารมีขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าคงจะช่วย แต่ทว่า อาศัย โทณพราหมณ์ เป็นพราหมณ์อยู่ที่เมืองกุสินารามหานคร เป็นพราหม์ที่บอกอัตปัญญหาแก่พระราชา เป็นปุโรหิต เป็นคนมีความรู้ดี พ่อแม่ให้นามว่า โสณะ แต่ว่ามาอยู่กับพระราชาเขาตั้งเป็นปุโรหิต โทณพราหมณ์กราบทูลกับมัลละกษัตริย์และเจรจากับกษัตริย์ทั้งหลายว่า "พระบรมสารีริกธาตุนี้ควรจะแบ่งปันกัน เพราะว่าทุกคนมีส่วนร่วมในการเรพในองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า" เป็นอันว่าตกลงกันเสร็จ เวลานั้นไม่ปรากฏว่า เวลาที่โทณพราหมณ์เปิดห่อพระบรมสารีริกธาตุ เห็นพระเขี้ยวแก้ว จึงคิดวาพระเขี้ยวแก้วขององ์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า มีเขี้ยวเดียวที่เป็นแก้วจริง นอกนั้นก็เป็นฟันธาตุธรรมดา สิ่งนี้มีชิ้นเดียวให้ใครก็ไม่เหมาะ จึงเอาซ่อนไว้ในมวยผม แต่พระอินทร์ ท่านเห็นว่าไม่สมควรกับโทณพราหมณ์ จึงเอาพระเขี้ยวแก้วไปบรรจุที่พระจุฬามณีเจดีย์สถานบนดาวดึงส์เทวโลก เวลาที่แจกหมดก็มาคลำดู เห็นหายไปจากมวยผม จึงได้ขอทะนานทองแล้วก็เดินทงมาสู่เมืองทวาราวดี (นครปฐม)ตามปกติมาเสมอๆ มีหมู่บ้านๆ หนึ่งเขาเรียกว่าหมู่บ้านพราหม์ ใกล้ๆ กับพระประโทณนั่นแหละ หมู่บ้านนี้เป็นหมู่บ้านของ โทณพราหมณ์ หรือ โสณะพราหมณ์ เมื่อได้รับทนานทองมาแล้ว ก็ทำเป็นเจดีย์ขึ้นเป็นหย่อมๆ บรรจุทะนานที่ตวงพระบรมสารีริกธาตุไว้ที่นั่น แล้วสัการะบูชา (มีต่อ)

 

หลังจากที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าปรินิพพานแล้ว ท่าน อาวชีวกโกมารภัจ ก็มีสภาพคล้ายๆ พระอานนท์ เหมือนเงาตามตัวพระพุ?เจ้า เมื่อพพระพุทธเจ้าปรินิพพานแล้วก็เสียใจ ท่านไม่กลับบ้าน เข้าไปในถ้ำลึก ท่านเป็นพระโสดาบันเหมือนพระอานนท์ ท่านบอกว่าเข้าไปในถ้ำลึกแล้ว คนที่เห็นแก่ตัวก็ยังตามไปขอยาอีก ท่านก็หนีต่อไป คนไม่ทราบว่าไปไหน ยอมนอนตายตรงนั้น ไม่กินข้าวไม่กินปลา ไม่ลุกจากที่ทั้งหมด คิดว่าองค์สมเด็จพระบรมสุคตปรินิพพานแล้ว เราหมดที่พึ่งพึ่งปล่อยให้มันตายไปซะเลยดีกว่า ปรากฏว่านอนอยู่อย่างนั้น ๓ วัน วันที่ ๓ มีแสงแปลบเข้ามาคล้ายกับแสงฟ้าแลบ แล้วก็เสียงเหมือนฟ้าผ่า เสียงนั้นหายไปก็ได้ยินว่า "โกมารภัจ เธอเป็นสาวกขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าใช่ไหม" ท่านก็ตอบว่า "ใช่" มีเสียงและแสงแบบนี้ ๓ วาระ ท่านก็นึกขึ้นมาได้ ว่าจะมานั่งเสียใจด้วยเหตุอันใด เวลานี้ตัดสินใจเพื่อพระนิพพานดีกว่า แล้วในที่สุดก็ปรากฏว่า ท่านนอนหลับไปไม่ตื่น ไม่ตื่นก็หมายถึงว่า ท่านนิพพาน ถ้าตัดสินใจแบบนั้นก็นิพพานทุกคน

เมื่อองค์สมเด็จพระภควันต์บรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงปรินิพพานแล้ว พระอานนท์ท่านก็เหมือนเงาตามตัวขององค์สมเด็จพระประทีปแก้ว และมีรูปร่างคล้ายคลีงพระพุทธเจ้ามาก แต่ต่ำกว่าพระพุทธเจ้า ๔ นิ้ว เท่านั้น เวลาท่านเดินไปเดี่ยว บางทีพระเข้าใจว่าพระอานนท์คือพระพุทธเจ้า คือมีรูปร่างคล้ายคลึงกันมาก แม้แต่พระที่อยู่ด้วยกันยังมีความสงสัยคิดว่าพระอนนท์ คือพระพุทธเจ้า ก็ต้องเหมือนกันมากทีเดียว เป็นอันว่าคนที่จะเหมือนกันมากหรือน้อย เป็นเรื่องของบุญกุศล ตอนนั้นพระมหากัสสปจะทำสังคายนา เลือกพระปฏิสัมภิทายาณที่ได้รับคำสอนจากพระพุทธเจ้าโดยตรงได้ ๔๙๙ รูป เป็นพระอรหันต์ปฏิสัมภิทายาณทั้งหมด เว้นไว้รูปหนึ่งเพื่อพระอานนท์ และก็เตือนพระอานนท์ว่า "ต่อแต่นี้ไปจะทำปฐมสังคายนาที่กรุงราชคฤห์มหานคร หลังจากนั้นก็แยกย้ายกันไป พระอานนท์ก็แยกไปทางหนึ่ง เวลาจะไปไหนท่านก็หอบเอาสบงจีวร ที่นอนเครื่องใช้ขององค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าไปด้วย เป็นต้นว่า มีบาตร จีวร สังฆาฏิ ที่ไม่ได้ถูกเผาไปในวันนั้น บรรดาประชาชนทั้งหลายเห็นพระอานนท์ที่ไหน ก็นึกถึงพระพุทธเจ้า พระอานนท์กับพระพุทธเจ้าไม่เคยห่างไกลกัน คนก็ร้องให้ถึงพระพุทธเจ้า พระอานนท์ก็เทศน์ เทศน์แล้วคนก็ชอบใจ ทำให้เขาเกิดความชื่นบาน วันรุ่งขึ้นจะทำสังคายนา พระอานนท์ก็ยังไม่ได้เป็นพระอรหันต์ บรรดาพระทั้งหลายก็เตือนกันว่า ต้องรีบเร่งเข้านะ ตอนกลางคืนพระอานนท์นึกถึงองค์สมเด็จพระประทีปแก้ว เดินจงกรมตั้งแต่หัวค่ำถึงตอนดึกใกล้สว่าง ก็ยังไม่บรรลุมรรคผล จึงคิดว่าคงจะใช้เวลาวิริยะมากเกินไป อยากจะพักผ่อนสักประเดี๋ยวหนึ่ง ก็เอนกายลงนอน ตอนนี้ก็ลดจากการเครียด ได้สำเร็จอรหันต์พร้อมไปด้วยปฏิสัมภิทาญาณ จำไว้นะลูก ว่าการปฏิบัติถ้ามันเครียดเกินไปมันก็ไม่ได้ผล ขณะที่พระอานนทืละกำลังใจนิดหนึ่ง เพื่อจะนอน จิตไม่ได้ว่างจากฌาน แต่ว่าคลายอารมณ์ ตอนต้นนึกว่าจะให้บรรลุมรรคผล พิจารณาตัดมาตัดไป มันก็เลยยุ่ง กำลังจิตเครียดหนัก ในที่สุดพอเพลาหน่อยก็ได้อรหันตผล ตอนเช้าก็เป็นวันที่เขาจะทำปฐมสังคายนา ท่านก็ดำดินจากที่ท่านอยู่ไปโผล่ขึ้นที่อาสนะที่ท่านจะนั่ง แสดงว่าท่านนั้นสำเร็จอรหัตผลพร้อมไปด้วยปฏิสัมภิทาญาณแล้ว การทำสังคายนาร้อยกรองคำสั่งสอนขององค์สมเด็จพระประทีปแก้ว ในเวลานั้นจึงมีพระอรหันต์ครบ ๕๐๐ รูป และก็เป็นอรหันต์ปฏิสัมภิทาญาณทั้งหมด โดยเฉพาะอย่างยิ่งเป็นพระอรหันต์ที่รับฟังคำสอนจากพระพุทธเจ้าโดยตรงด้วย ช่วยกันกรองเข้าไว้และเรียงลำดับเป็นพระวินัย พระสูตร พระอภิธรรม พระวินัยปิฏก มีสองหมื่นหนึ่งพันพระธรรมขันธ์ พระสุตตันตปิฏกมีสองหมื่นหนึ่งพันพระธรรมขันธ์ พระอภิธรรมปิฏกมีสี่หมื่นสองพันพระธรรมขันธ์ รวมแปดหมื่นสี่พันพระธรรมขันธ์

ถ้าจะกล่าวถึงเรื่องพระพุทธศาสนาในประทศอินเดียว เราถูกศาสนาฮินดูทำลายเสียยับเยินจนกระทั่งมาถึงสมัยพระเจ้าอโศกมหาราช มาฟื้นฟูขึ้นใหม่ เวลานั้นก็ผ่านไปตั้ง ๒๐๐ ปีเศษ ฉะนั้นสถานที่ต่างๆ ที่จะพึงจดจำกันอาจพลาดกันบ้าง เวลาที่พวกเราไปนั่งกันที่โคลนโพธิ์ ที่เขาเรียกกันว่า โพธิตรัสรู้ ที่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณ พ่อก็นึกแปลกใจเหมือนกัน ว่าทำไมความรู้สึกจึงเป็นไปอย่างนั้น แต่เป็นเพราะจิตที่เคยฝึกสมาธิจนชิน หรือว่าจะเป็นเพราะอารมณ์เคลิ้มก็ได้ ถ้าพูดว่าอารมณ์เคลิ้มก็เห็นว่าถูก ทั้งนี้เพราะว่า เหนื่อยเกินไป ความร้อนเกินไป จิตตั้งใจเกินไป

เมื่อมีอารมณ์เคลิ้ม ก็มีภาพเกิดขึ้น อย่างนี้ถ้าจะถือว่าเป็นการใช้ฌานสมาบัติก็ไม่ถูก จะเรียกว่าใช้อภิญญาก็ไม่ถูก ความจริงถ้าจะถือว่าพ่อเป็นพระมีฌานสมาบัติ หรือว่าพ่อเป็นพระอภิญญาพ่อก็ไม่เคยบอกใคร ว่าพ่อมีอย่างนั้น พ่อมีอารมณ์อย่างเดียว คือความรักพระพุทธเจ้า และชอบพระพุทธเจ้าเป็นกรณีพิเศษ มีความสนใจพระพุทธเจ้ามาตั้งแต่เด็ก เพราะว่าพ่อเคยเห็นพพระพุทธเจ้าตามภาพนิมิตก่อนที่จะตายวาระแรกเห็นพระองค์สวยสดงดงามมาก ฉะนั้นภาพนั้นจึงติดตาติดใจอยู่ตลอดเวลา เห็นจะเป็นเพราะจิตผูกพันในพระพุทธเจ้ามาก จึงได้มีอารมณ็เคลิ้ม และเห็นภาพเกิดขึ้น

สำหรับต้นโพธิ์ที่ท่านบอกว่า ต้นโพธิ์ต้นนี้เป็นต้นที่ ๔ ที่พระพุทธเจ้าทรงบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณ โพธิ์ต้นก่อนตายไป แล้วก็เกิดต้นโพธิ์ใหม่ ๔ คราว ชั่วระยะเวลา ๒,๐๐๐ ปี ก็น่าจะพูดอย่างนั้น เพราะถ้าจะบอกว่าโพธิ์ต้นที่เห็นอยูในปัจจุบันมีอายุ ๒,๐๐๐ ปีเศษ พ่อก็คงไม่เชื่อเหมือนกัน ถ้าต้นไม้ที่มีอายุ ๒,๐๐๐ ปีเศษ ต้นต้องโตและมีอะไรเป็นกรณีพิเศษ ต่อไปนี้ไปก็มาวินิจฉัยว่าต้นโพธิที่เราเห็นอยู่ตรงนั้น เป็นต้นที่เกิดตรงกับที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเสด็จประทับนั่งบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณหรือเปล่า เป็นอันว่าเรื่องนี้ก็เห็นจะไม่ต้องบอกกับบรรดาลูกรักทั้งหลาย เพราะลูกของพ่อทุกคนมีความเข้าใจดี ถึงต้นโพธิ์ที่องค์สมเด็จพระประทีปแก้วทรงบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณว่าอยู่ตรงไหน ความจริงพ่อทราบจากพระมหาวิจิตรว่าทางฝ่ายธิเบตเขาได้ตำราไว้มาก ได้หลักฐานไว้มาก เป็นอันว่าธิเบติก็เข้าใจตรง และบรรดาลูกๆ ทุกคนก็เข้าใจตรง แต่จะมีประโยชน์อะรที่จะมานั่งคิดกันว่า ต้นโพธิ์ต้นนั้นอยู่ตรงไหน เพราะการบูชาพระพุทธเจ้าไม่จำเป็นจะต้องไปที่ต้นโพธิ์ สังเวชนียสถาน ๔ แห่ง คือ ที่ประสูติ ตรัสรู้ เดนเทศนา พระปรินิพพาน การที่สมเด็จพระพิชิตมารทรงแนะนำไว้ในกาลนั้น ว่าควรจะระลึกนึกถึงที่ ๔ แห่งนี้ก็เพราะว่า องค์สมเด็จพระชินสีห์ต้องการให้ทุกคนมีความเข้าใจว่า เกิดมาแล้วก็ดี ความเปลี่ยนแปลงของชีวิตและร่างกาย มันก็เป็นไปตามลำดับ ในที่สุด จากฆราวาสก็มาเป็นพระ จากพระก้เป้นนักเทศน์ จากนักเทศน์ก็ตาย ถ้าเราไปที่ประสูติ หรือตรัสรู้ หรือปรินิพพาน หรือที่แสดงปฐมเทศนา ถ้าคิดอย่างนี้มันก็มีประโยชน์ ถ้าเราจะคิดว่าไปเอาดินจากสัเวชนียสถานมาทำขายกันนี่ พ่อมองไม่เห็นประโยชน์เหมือนกัน (มีต่อ)

 

ฉะนั้น การไหว้พระพุทธเจ้า เราจะไหว้ที่ประสูติ ไหว้ที่ตรัสรู้ ไหว้ที่แสดงปฐมเทศนา หรือไปไหว้ที่ปรินิพพาน หรือเราจะไหว้ในห้องบ้านของเรา แต่ทว่าเราไหว้ด้วยความเคารพ การบูชาใช้ ๒ อย่าง คือ อามิสบูชา บูชาด้วยของมัวัตถุ ดอกไม้ ธูปเทียน เป็นต้นก็ดี หริอบูชาด้วยการปฏิบัติบูชา ด้วยช่วยกันทั้งสองอย่าง ถ้าการบูชาครบทั้งสองอย่างนี้ เราไหว้พระพุทธเจ้าตรงไหนก็ถึงที่นั่น

เป็นอันว่าจุดที่ลูกๆ ไปบ้าน นางสุชาดา พ่อคิดว่าตรง สำหรับเมืองพาราณสีก็น่าจะมีอะไรดีๆ อยู่มาก ทั้งนี้ เพราะเมืองราชคฤห์ คือ รัฐวิหาร มีเขตติดต่อกับกรุงพาราณสี สมัยโน้นเมืองราชคฤห์เป็นเมืองที่พระเจ้าอชาตศัตรูกบฏต่อพระราชบิดา ซึ่งมีพระเจ้าพิมพิสารเป็นพระราชาปกครองประเทศ มีพระสหายรวมกัน ๔ ท่าน คือ

๑. สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ในสมัยเมื่อเป็นสิทธัตถราชกุมาร

๒. พระเจ้าปเสนทิโกศล แห่งเมืองพาราณสี คือ เป็นลูกของพระราชาเมืองนั้น

๓. กรุงราชคฤห์ คือ พระเจ้าพิมพิสาร เป็นลูกของพระราชาเมืองราชคฤห์

๔. พันธุรเสนา เป็นลูกของพระราชาเมืองไหน นึกไม่ออก

ทั้ง ๔ ท่านเป็นเพื่อนที่สนิทสนมกัน มีความรักใคร่กันมาก เวลาไปศึกษาที่เมืองตักกศิลา ก็ไปด้วยกัน เวลาจบก็จบพร้อมกัน ต่างคนต่างก็เรียนเก่ง เมื่อกลับมาแล้ว ก็ต้องมาแสดงความรู้ความสามารถให้หมู่พระยูรญาติดู ให้พากันชม เป็นการสอบความสามารถที่ศึกษามาได้นั่นเอง สำหรับทั้ง ๓ ท่าน สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เวลานั้นต้องเรียกว่าสิทธตถราชกุมาร พระเจ้าพิมพิสาร พระเจ้าปเสนทิโกศล แสดงความสามารถให้หมู่พระประยูรญาติชม ก็เป็นที่ชื่นชอบยินดีของหมู่พระประยูรญาติ เป็นอันว่าไม่มีอะไรน่าตกใจ แต่ทว่าพันธุรเสนา เป็นนักรบที่มีกำลังมาก ท่านนี้ เวลาไปแสดงความสามารถ ท่านให้เอาไม้ลำใส่ลำให้สูงขึ้นไป ท่านกระฟันผ่าไม้ลำตั้งแต่ปลายโน่นให้ลงถึงพื้นดิน มีกำลังมาก แต่ว่าบรรดาหมู่พระประยูรญาติแกล้ง เอาเหล็กไปขวางไว้ แต่ว่าท่านฟันลงมาปั๊บรู้สึกว่าดังกริ๊ก จึงได้ถามหมู่พระประยูรญาติว่า ไม้ทำไมถึงดังกริ๊กข้างใน เอามาดูปรากฏว่าเป็นเหล็ก ท่านก็เสียใจ คิดว่าบรรดาท่านทั้งหลายไม่ซื่อสัตย์กับท่าน ถ้าบอกกับท่านสักหน่อยเดียวว่าอันนี้มีเหล็ก จะไม่ฟันให้ดังกริ๊กเลย เท่านั้นแหละ จึงได้ออกจากเมืองไปอยู่กับพระเจ้าปเสนทิโกศล พระเจ้าปเสนทิโกศลก็ให้เป็นคนตัดสินความ มีหน้าที่ชำระความ ท่านก็ตัดสินด้วยความซื่อสัตย์สุจริต ต่อมาไม่ช้าอำมาตย์ปัจจามิตรที่เคยได้สินบนก็คิดฆ่าท่านเสีย

เป็นอันว่าลูกๆ ไปเมืองพาราณสีกันมาก ก็เพราะว่าเมืองพาราณสีเป็นเมืองประวัติศาสตร์สำหรับลูกๆ ความจริงกรุงราชคฤห์ก็น้อมอยู่ในประวัติศาสตร์ของลูกๆ เหมือนกัน เพราะพระเจ้าพิมพิสาร กับพระเจ้าปเสนทิโกศลทรงเป็นพระสหายกัน และเป็นพระสหายที่รักกันมาก องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าเมื่อทรงบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณแล้ว เทศน์สอนปัญจวัคคีย์ทั้ง ๕ แล้ว ก็มุ่งกรุงราชคฤห์มหานคร ทั้งนี้ เพราะว่าจอมบพิตรอดิศร คือ พระเจาพิมพิสารอาราธนาไว้ว่า ถ้าบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญารเมื่อใด ขอให้มาโปรดข้าพเจ้าก่อน สำหรับพระเจ้าแสนทิโกศลกับพระเจ้าพิมพิสารนี้ ต่างคนต่างก็ได้แต่งงานกับน้องสาวซึ่งกันและกัน ต่างคนต่างก็เป็นพี่เมียซึ่งกนและกัน ต่างคนต่างก็เป็นน้องเขยซึ่งกันและกัน เวลาคุยกันจะคุยกันแบบไหน พ่อก็ไม่เข้าใจเหมือนกัน แต่สำหรับลูกๆ คงมีความผูกพันอยู่ในเมืองพาราณสีมาก เพราะเรื่องราวของพระเจ้าปเสนทิโกศลกับเรื่องราวของลูกๆ เกี่ยวพันกันมาก ความจริงมาถึงตอนนี้ พ่อก็อยากจะขอชมลูก ลูกทุกคนที่ไปเที่ยวมาแล้ว แล้วใช้กำลังสมาธิพิสูจน์เหตุการณ์ต่างๆ และก็หลายคนบันทึกรายงานเข้ามา รู้สึกว่าถูกต้องดี คือว่าทุกอย่างให้เป็นไปตามอัธยาศัยนั่นแหละดีที่สุด และชื่อว่าทำดีและก็ถูกต้องด้วย ถ้าหากทุกคนจะพยายามใช้อารมณ์แบบนั้น เห็นอะไรขึ้นมาก็ใช้กำลังใจทันที ให้มันใช้ได้โดยฉับพลัน แบบนี้จะมีคุณเป็นประโยชน์ แทนที่จะมีโทษ ประโยชน์มันจะใหญ่

สำหรับ ภูเขาคิชฌกูฏ เป็นภูเขาประวัติศาสตร์ของทางพระพุทธศาสนา คิชกูฏนี้ ก็เป็นเนินๆ หนึ่ง จะว่าเป็นภูเขาก็ไม่ชัด เป็นเขาต่ำ เป็นภูเขาที่พระเทวทัตคิดล้างผลาญพระพุทธเจ้า คือ กลิ้งหินให้ทับพระพุทธเจ้า ขณะที่พระพุทธเจ้าเสด็จประทับอยู่ที่เชิงเขา พ่อพูดตามอารมณ์ของใจเมื่อเวลาคุยธรรมะ พระพุทธเจ้าตรัสว่า "ขณะใดถ้าเราสั่งสนทนาธรรม ขณะนั้นจิตก็ว่างจากกิเลส" ถ้จิตว่างจากกิเลส มันก็เกิดอารมณ์รู้ ก็สามารถจะรู้อะไรต่อมิอะไรได้ เวลานั้นองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทะเจ้าประทับอยูที่เชิงเขาคิชกถฏในยามเย็น องค์สมเด็จพระจอมไตรเสด็จประทับองค์เดียวบนก้อนกินก้อนหนึ่ง หันหลังให้เขาคิชกถฏ หันหน้าออกไปด้านหน้าแต่ไม่ได้หันหลังตรงนัก เป็นเฉียงๆ นิดๆ พระพุทธเจ้าประทับทางด้านใต้ของภูเขาคิชกูฏ หันหน้าไปทางทิศตะวันออก กางมือออกไปทิศใต้แล้วก็เฉียงไปตะวันตกนิดๆ เวลานั้นเป็นโอกาสที่พระเทวทัตคิดจะล้างผลาญองค์สมเด็จพระบรมโลกนาถ จึงได้กลิ้งหินลูกใหญ่ มันเป็นทางเรียบ การกลิ้ง กลิ้งมาทางทิศใต้ การที่พระเทวทัตคิดจะทำร้ายองค์สมเด็จพระบรมครู อย่าคิดว่าพระพุทธเจ้าไม่ทราบ แต่ถ้าถามว่าเมื่อทราบแล้ว มานั่งให้พระเทวทัตทำร้ายเพราะอะไร ก็ต้องตอบว่า จะนั่งตรงไหนก็ตาม วันนั้นพระเทวทัตก็ต้องหาทางทำร้ายพระพุทธเจ้าให้ได้ เพราะว่าเวลาที่พระพุทธเจ้าเสด็จประทับอยูบนภูเขาคิชกถฏ หรือประทับที่ไหนก็ตาม จะต้องประทับเดี่ยว บรรดาพระสงฆ์ทั้งหลายอยู่เหมือนกัน แต่ก็อยู่ไกลอกไป แต่ก็ไม่ไกลกันมากนัก ไม่ต้องอยู่เวรอยู่ยามกัน จะมีบ้างก็ได้แก่ พระอานนท์เป็นพุทธอุปัฏฐาก ถ้าเวลาพระพุทธเจ้าเสด็จทรงพระสำราญ พระอานนท์ก็จะหลีกไปให้ห่าง จะเข้ามาใกล้ๆ ต่อเมื่อสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัสเรียก เป็นอันว่าพระองค์กำลังนั่งดูอากาศ ดูทิวทัศน์ ดูบรรดาประชาชนที่เดินไปเดินมา แล้วก็มีพระมหากรุณาธิคุณคิดว่า "โอหนอ บรรดาประชาชนเหล่านี้เดินไปเดินมา ที่ยังมีความประมาทอยู่มาก องค์สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าก็ใคร่ครวญคิดจะหาทางใดหนอ ที่จะสงเคราะห์เขาให้มีความเข้าใจว่า โลภะ ความโลภ ราคะความรัก โมหะความหลง มันเป็นภัยใหญ่ การเวียนว่ายตายเกิดในวัฏฎะมันเป้นทุกขื ทำอย่างไรเขาจึงจะมีความสุข" พระองค์ทรงใคร่ครวญ เป็นวิสัยของพระพุทธเจ้า...

...ในขณะนั้นเองลูกรัก เป็นโอกาสของพระเทวทัตขยับหิ้นก้อนใหญ่ให้กลิ้งลงมา มันเป็นทางเฉพาะ เป็นทางจำกัดที่จะต้องชนพระพุทธเจ้าจนได้ แต่ทว่าอาศัยบารมีขององค์สมเด็จพระจอมไตร บรรดาพรหมเทวดาทั้งหลาย บันดาลให้หินก้อนโตบังไว้ หินก้อนนั้นมากระทบหินก้อนใหญ่กว่าแข็งกว่า ด้วยอำนาจของเทวดา หินก้อนนั้นก็แตกกระจัดกระจาย สะเก็ดก้อนเล็กๆ ไม่เท่ากำปั้น กระเด็นมาถูกพระบาทขององค์สมเด็จพระบรมโลกเชษฐ์ ถึงกับห้อพระโลหิต แต่ว่าองค์สมเด็จพระธรรมสามิสจะได้ทรงกริ้วโกรธก็หาไม่ เป็นอันว่าหินที่พระเทวทัตกลิ้งลงมา ได้กระจายไป หมดไปแล้ว หินที่ขึ้นมาขวางไม่ไห้องค์สมเด็จพระประทีปแก้วเป็นอันตราย เวลานี้ยังคงมีอยู่ เป็นหินก้อนใหญ่โตแต่ไม่โตมากนัก แต่ก็มีกำลังขวางพอ เวลานี้เป็นหินที่สูงขึ้นมาไม่มาก เพราะดินงอกขึ้นมา ภูเขาคิชกูฏเป็นเขาประวัติศาสตร์ที่องค์สมเด็จพระบรมโลกนาถเสด็จประทับเพื่อแสดงพระธรรมเทศนา และท่านพระมหาโมคคัลลาน์เคยพบเปรตต่างๆ ที่เขาคิชกูฏ (มีต่อ)