ฌาน คืออะไร สภาวะแห่งจิตสงบประณีต

ฌาน คืออะไร
ฌาน (บาลี) หรือ ธยาน (สันสกฤต) หมายถึง การเพ่งอารมณ์จนใจแน่วแน่เป็นอัปปนาสมาธิ ภาวะจิตสงบประณีต ซึ่งมีสมาธิเป็นองค์ธรรมหลัก
ฌาน มีกี่ประเภท
รูปฌาน ฌานมีรูปธรรมเป็นอารมณ์ ฌานที่เป็นรูปาวจร ได้แก่

ปฐมฌาน ( ฌานที่ 1 ) ประกอบด้วย วิตก วิจาร ปิติ สุข เอกัคคตา
ทุติยฌาน ( ฌานที่ 2 ) ประกอบด้วย ปิติ สุข เอกัคคตา
ตติยฌาน ( ฌานที่ 3 ) ประกอบด้วย สุข เอกัคคตา
จตุตถฌาน ( ฌานที่ 4) ประกอบด้วย อุเบกขา เอกัคคตา



อรูปฌาน ฌานมีอรูปธรรมเป็นอารมณ์ ฌานที่เป็นอรูปาวจร ได้แก่

อากาสานัญจายตนะ (มีความว่างเปล่าคืออากาสไม่มีที่สิ้นสุดเป็นอารมณ์)
วิญญาณัญจายตนะ (มีความว่างระดับนามธาตุคือความว่างในแบบที่อายตนะภายนอกและภายในไม่กระทบกันจนเกิดวิญญาณธาตุการรับรู้ขึ้นเป็นอารมณ์)
อากิญจัญญายตนะ (การไม่มีอะไรเลยเป็นอารมณ์)
เนวสัญญานาสัญญายตนะ (จะว่ามีสัญญาก็มิใช่ไม่มีสัญญาก็มิใช่ คือแม้แต่อารมณ์ว่าไม่มีอะไรเลยก็ไม่มี)

ฌานกับสมาธิเกี่ยวข้องกันอย่างไร
สมาธิ คือ การสำรวมภาวะของจิตใจ ให้แน่วแน่กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เพื่อทำให้จิตใจมีความนิ่งเงียบสงบ และนำไปสู่การเกิดสติปัญญา มักจะเรียกควบคู่ว่า สติสัมปชัญญะ (สติคือ ความรำลึกได้ สัมปรัญญะคือความรู้ตัว) สมาธิต้องอาศัยจิตเข้ามารู้ตัว

การฝึกสมาธิ ในช่วงแรกนั้นจิตนั้นจะเหมือน ลิงกระโดดไปมา คิดโน่น คิดนี่ ไม่สามารถมีสาภาวะทรงตัว รวมเป็นหนึ่งเดียว ไม่สงบ แม้แต่การจะนำไปพิจารณาวิปัสนากรรมฐาน ก็จะยาก ทำให้ไม่เกิดการรวมจิตอันแน่วแน่จิตนิ่งสงบเป็นหนึ่งเดียว หรือที่เราเรียกว่า การเข้าฌาน

ดังนั้นเมื่อฝึกสมาธิจนเกิดความสงบหรือที่เรียกว่า สมถะ ก็จะเกิดสมาธิที่เป็นภาวะการสร้างจิตให้แน่วแน่กับสิ่งใดสิ่งหนึ่ง เช่นอยู่กับลมหายใจเข้าออก จนกระทั่งลมหายใจเบาลง หรือแทบจะไม่รู้สึกว่าหายใจ และเมื่อทำจนสามารถจิตไม่ส่งออกไปภายนอกจนนิ่ง รวมเป็นหนึ่งเดียว นั่นคือสิ่งที่เรียกว่า การเร่ิมต้นของจิตที่รวมเป็นหนึ่ง หรือ ที่เรียกว่า ฌาน (ภาวะที่จิตรวมเป็นหนึ่งเดียวสงบ)

เครดิตเพจ dharayath.com