เรื่องเด่น ‘วิปัสสนากรรมฐาน’ ลดภาวะเครียด-ซึมเศร้าได้

ผศ.ดร.ตวงเพชร สมศรี เลขานุการหลักสูตรพุทธศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาพระพุทธศาสนา ภาคเสาร์-อาทิตย์ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย กล่าวว่า ขณะนี้อยู่ในช่วงการสอบป้องกันดุษฎีนิพนธ์ ของนิสิตระดับปริญญาเอก โดยพบว่ามีงานวิจัยที่น่าสนใจ คือ การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานที่ส่งผลต่อการพัฒนาสุขภาพจิตของบุคคล ของพระปลัดสมภาร สมภาโร (ทวีรัตน์) ซึ่งดำนเนินการวิจัยเรื่องดังกล่าว เพื่อ 1.ศึกษาหลักปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานในพระไตรปิฎกเพื่อการพัฒนาสุขภาพจิต 2.ศึกษาแนวคิด ทฤษฎีการพัฒนาสุขภาพจิต และรูปแบบ วิธีการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานตามหลักสติปัฏฐานในประเทศไทย 3.ศึกษาประสิทธิผลของการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานที่มีต่อสุขภาพจิตของบุคคล โดยวิจัยแบบผสมผสานประกอบด้วยการวิจัยเชิงปริมาณกึ่งทดลอง และการวิจัยเชิงคุณภาพ ใช้แบบสอบถามแบบวัดสุขภาพจิตในคนไทย เฉพาะ 3 ด้าน คือ 1.อาการทางกายเนื่องจากความผิดปกติทางจิต 2.ภาวะซึมเศร้า 3.ความวิตกกังวล เพื่อประเมินระดับสุขภาพจิตก่อนและหลังการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน เป็นเวลา 7 คืน 8 วัน ในกลุ่มตัวอย่าง 50 คน ที่เข้าปฏิบัติธรรมที่ศูนย์วิปัสสนายุวพุทธิกสมาคมแห่งประเทศไทย เฉลิมพระเกียรติ (ศูนย์ 2) จ.ปทุมธานี วันที่ 5-12 ก.พ.2563

ผศ.ดร.ตวงเพชร กล่าวต่อไปว่า ผลการวิจัยเชิงปริมาณกึ่งทดลองในกลุ่มตัวอย่าง 50 คน พบว่า ค่าเฉลี่ยของภาวะสุขภาพจิตด้านอาการทางกายเนื่องจากความผิดปกติทางจิต และอาการวิตกกังวล มีค่าเฉลี่ยลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p-value = 0.004) และ (p-value = 0.031) ตามลำดับ ส่วนค่าเฉลี่ยของระดับสุขภาพจิตด้านภาวะซึมเศร้า ลดลงอย่างไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ (p-value = 0.072) แต่พบว่ามีแนวโน้มลดลง ส่วนผลการเปรียบเทียบค่าเฉลี่ยภาวะสุขภาพจิตก่อนและหลังการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน โดยสัมภาษณ์เชิงลึก พบว่า ก่อนการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน กลุ่มตัวอย่างมีภาวะสุขภาพจิตด้านอาการซึมเศร้าและอาการวิตกกังวลสูงถึงขั้นมีปัญหาสุขภาพจิต แต่หลังการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน ค่าคะแนนของภาวะสุขภาพจิตลดลงถึงเกณฑ์ปกติ ซึ่งแปลความหมายได้ว่า ระหว่างการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน ผู้ปฏิบัติได้พัฒนาสติโดยกำหนดรู้ในฐานทั้ง 4 คือ กาย เวทนา จิต และธรรม สติต่อเนื่องนำไปสู่ความสงบและความตั้งมั่นของจิต(สมาธิ) ที่ประกอบด้วยสัมปชัญญะ ทำให้เกิดปัญญาที่มองเห็นสิ่งต่างๆตามความเป็นจริงว่า รูปและนามมีลักษณะเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา เกิดขึ้นและดับไป(อนิจจัง), เป็นทุกข์(ทุกขัง), ไม่มีตัวตนและบังคับบัญชาไม่ได้(อนัตตา) ความรู้จากประสบการณ์ตรงของผู้ปฏิบัติ ทำให้จิตสงบ เกิดการปล่อยวาง (อุเบกขา) คลายความยึดมั่น ถือมั่น มีปิติ มีภาวะสุขภาพจิตดีขึ้นอย่างเห็นได้ชัดเจน จึงมีหลักฐานเชิงประจักษ์พอสรุปได้ว่า หากบุคคลมีความเครียดสะสมในจิต ได้ปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน (สติปัฏฐาน 4) เป็นประจำทุกวัน จะได้รับคุณประโยชน์ คือ มีภาวะสุขภาพจิตดีขึ้น เช่นเดียวกับตัวอย่างในการวิจัยนี้ ดังนั้นวิธีการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานจึงเป็นองค์ความรู้ที่ควรนำมาใช้ในการส่งเสริมป้องกันและลดความตึงเครียดของภาวะสุขภาพจิตของบุคคล ซึ่งจะก่อเกิดประโยชน์ทั้งในบุคคลและสังคมไทย ขอขอบคุณที่มา
https://www.dailynews.co.th/education/848762