"ภาวนา องค์รวมของศีล สมาธิ ปัญญา" (สมเด็จพระญาณสังวร)

.
" ภาวนา คือศีล สมาธิ ปัญญา"

" .. การภาวนา "พุทโธ ธัมโม สังโฆ" นี้ ไม่ใช่หมายความเพียง "ภาวนาด้วยถ้อยคำ" การภาวนาเพียงถ้อยคำ
ก็จะเป็นเหมือนอย่างนกแก้วนกขุนทองหัดพูดภาษาคน ซึ่งไม่รู้ความหมายของคำที่พูด หัดแต่เสียงเท่านั้น "แต่
แม้เช่นนั้น ก็ยังอาจได้ประโยชน์ในการรวมจิตเข้ามา"

การภาวนา "พุทโธ ธัมโม สังโฆ ต้องปฏิบัติใน "ศีล สมาธิ ปัญญา" ควรระลึกถึง " พระพุทธเจ้า พระธรรม
พระสงฆ์" โดยพระคุณ โดยบุคคลาธิษฐานก็ดี โดยธรรมาธิษฐานก็ดี "ย่อมเป็นอุปกรณ์ก่อให้เกิดศรัทธา
ปสาทะ" นำให้เกิดสมาธิส่งเสริมให้ปฏิบัติดี ปฏิตบัติชอบ คือ "ปฏิบัติอยู่ในศีล สมาธิ ปัญญา อันเป็นข้อ
ปฏิบัติที่รวมอยู่ในองค์ พระพุทโธ ธัมโม สังโฆ" โดยตรง

เพราะฉะนั้น "ภาวนาพุทโธ ธัมโม สังโฆ จึงไม่หมายถึงการภาวนาด้วยถ้อยคำ แต่หมายถึงการปฏิบัติทำ
ศีล สมาธิ ปัญญา ให้บังเกิดขึ้น" เพื่อลุนิพพานโดยลำดับ .. "

สมเด็จพระญาณสังวร
สมเด็จพระสังฆราช พระองค์ที่ ๑๙