ชาวพุทธต้องบูชา เทพ เทวดา เจ้าที่เจ้าทางหรือป่าวครับ

ชาวพุทธต้องบูชา เทพ เทวดา เจ้าที่เจ้าทางหรือป่าวครับ สงสัย ..

 

สำหรับผม บูชา พระรัตนตรัย สูงสุดครับ... ส่วนเทพเทวดา ผมให้ความเคารพ เปรียบเสมือน ผู้ใหญ่ใจบุญ ผู้ที่อาวุโส ผู้ที่สร้างบารมีมากกว่าเรา...... เราก็ให้ความเคารพครับ
แต่อย่าไปรบกวนขอมาก .... เพราะพระพุทธเจ้าสอนให้ ตนเป็นที่พึ่งแห่งตน

เหมือนกับเรา เคารพ รักพ่อแม่ ญาติผู้ใหญ่ แหละครับ เปรียบเสมือนตอนเด็กที่เราทำอะไรยังไม่เป็นเราก็ต้องขอเงินพ่อแม่ใช้

เหมือนที่เราเคยขอพรจากเทพเทวดา.... แต่พอเราโตขึ้น เราจะขอเงินพ่อแม่ใช้ไม่ได้แล้ว เราก็ต้องทำงานหาเงินเอง

เปรียบเสมือนกับเราโตขึ้น ต้องสร้างบารมี ทำเอง ปฏิบัติเอง

 

ตอนเเรกพระพุทธเจ้าของเราก็ไม่ประสงค์ให้ไหว้เทวดา

เเต่เห็นสมัยพระกุกกุสันโท พระโกนาคม พระกัสปะ ก็มีการไหว้เทวดากัน

เเล้วท่านก็เห็นว่าเป็นสิ่งดี พระพุทธโคดม(องค์ปัจจุบัน) การเลยอนุญาติให้ไหว้ได้ ครับ


บางอย่างเราก็ควรขอจากเทวดาเหมือนกันนะครับ สิ่งที่ป็นโลกี เงินทอง ฯลฯ
อาจจะเเลกกับทำบุญไปให้ ฯลฯ อาจารผมบอกว่าเทวดามีจำนวนมาก
เป็นทินเลี่ยน (มาจากมินเลี่ยนที่เเปลว่า1ล้านนั่นเเหล่ะเเต่พูดเปรียบว่าเยอะเหลือเกิน)
ที่ต้องการติดต่อกับมนุษย์ เเต่คนที่จะติดต่อกับท่านเหล่านี้ดันมีน้อยอีกหุๆ

ทีนี้เทวดาเหล่านั้นท่านมีความสุขเรียกได้ว่ามีเเทบทุกอย่างก็จริง เเต่ขาดอย่างเดียว
คือไม่สามารถทำบุญได้ หรือทำได้น้อยมาก พอท่านเหล่านี้เริ่มจะหมดบุญ
จะลงมาจุติ เเต่ถ้าได้บุญ จากเราไปก็จะได้อยู่บนสวรรค์ต่อไปอีกนานเลย
ทีนี้ถ้าเรารู้จักท่านเหล่านั้นได้ได้(พวกที่มีญาณอะนะ) เเล้วไปทำบุญต่ออายุให้ท่าน
ผมว่าเทวดาเหล่านั้นคงตอบเเทนอย่างงามเเน่เลยหุๆ

ส่วนขอจากพระพุทธเจ้า พระอรหันต์ก็ขอปัญญาอะไรพวกนี้ ไม่ใช่ไปขอเงิน
ขอทองจากท่าน จากพระอรหันต์ซึ่งเป็นผู้ที่ละ ที่ดับเเล้ว

ปล.บางส่วนอาจารบอกมา บางส่วนคิดเองนะครับเเหะๆ

 

ตอนเเรกพระพุทธเจ้าของเราก็ไม่ประสงค์ให้ไหว้เทวดา

เเต่เห็นสมัยพระกุกกุสันโท พระโกนาคม พระกัสปะ ก็มีการไหว้เทวดากัน

เเล้วท่านก็เห็นว่าเป็นสิ่งดี พระพุทธโคดม(องค์ปัจจุบัน) การเลยอนุญาติให้ไหว้ได้ ครับ


บางอย่างเราก็ควรขอจากเทวดาเหมือนกันนะครับ สิ่งที่ป็นโลกี เงินทอง ฯลฯ
อาจจะเเลกกับทำบุญไปให้ ฯลฯ อาจารผมบอกว่าเทวดามีจำนวนมาก
เป็นทินเลี่ยน (มาจากมินเลี่ยนที่เเปลว่า1ล้านนั่นเเหล่ะเเต่พูดเปรียบว่าเยอะเหลือเกิน)
ที่ต้องการติดต่อกับมนุษย์ เเต่คนที่จะติดต่อกับท่านเหล่านี้ดันมีน้อยอีกหุๆ

ทีนี้เทวดาเหล่านั้นท่านมีความสุขเรียกได้ว่ามีเเทบทุกอย่างก็จริง เเต่ขาดอย่างเดียว
คือไม่สามารถทำบุญได้ หรือทำได้น้อยมาก พอท่านเหล่านี้เริ่มจะหมดบุญ
จะลงมาจุติ เเต่ถ้าได้บุญ จากเราไปก็จะได้อยู่บนสวรรค์ต่อไปอีกนานเลย
ทีนี้ถ้าเรารู้จักท่านเหล่านั้นได้ได้(พวกที่มีญาณอะนะ) เเล้วไปทำบุญต่ออายุให้ท่าน
ผมว่าเทวดาเหล่านั้นคงตอบเเทนอย่างงามเเน่เลยหุๆ

ส่วนขอจากพระพุทธเจ้า พระอรหันต์ก็ขอปัญญาอะไรพวกนี้ ไม่ใช่ไปขอเงิน
ขอทองจากท่าน จากพระอรหันต์ซึ่งเป็นผู้ที่ละ ที่ดับเเล้ว

ปล.บางส่วนอาจารบอกมา บางส่วนคิดเองนะครับเเหะๆ<!-- google_ad_section_end -->





อนุโมทนา เป็นคำตอบที่ดีมาก

 

เห็นด้วยครับ การไหว้เป็นธรรมเนียมที่ดีของชาวไทย เราไหว้เจ้าที่เจ้าทางก็เหมือนทำความเคารพผู้ใหญ่ตามธรรมเนียมไปลามาไหว้ เป็นการให้ความเคารพ เป็นมารยาท ไม่ได้ไหว้ด้วยการยึดถือเป็นสรณะ

 

เราไม่เชื่อก็ได้ เกี่ยวกับเรื่องพวกนี้ แต่เราปฏิเสธความจริงไม่ได้ ว่ามีอยู่จริง ใครจะไม่ไหว้ก็ได้ แต่อย่า เชิด ใส่ ก็แล้วกัน

 

เทวตานุสสติ แล้วกันนะครับ เพราะอะไร ทำไม ท่านถึงเป็นสุขได้ในแบบของเทวดา ถ้ารู้จักมองถึงเหตุ ก็จะทำให้ผู้ตั้งต้นใหม่ๆ มั่นใจ มีกำลังใจ ในการทำความดีต่อไปครับ

 

เห็นด้วยค่ะถ้าไม่สุดกว่าแรงมากก็ขอให้ท่านช่วย เราขอให้เจ้าที่ เจ้าทางช่วยในสิ่งที่ไม่มากแต่เกินกำลัง หรือสุดจะคาดเดาก็สำเร็จทั้งๆที่ไม่มีทุนจะสร้างพระภูมิและไม่มีที่จะตั้งให้ท่าน พิสูจน์ก็ไม่ได้ด้วยเพียงแต่ยกมือขอให้ท่านช่วย

 

ขึ้นอยู่กับใจที่ศรัทธาครับ

ถ้ามีใจรู้สึกเคารพนับถือ องค์เทพ เทวดาต่าง ๆ ก็ไหว้และบูชาได้

ถ้ารู้สึกเฉย ๆ ก็ไม่ต้องทำอะไรก็ได้ครับ ไม่ผิด

ในกรณีที่ไม่มีความเชื่อเรื่องพวกนี้ ก็อยู่เฉย ๆ ครับ สำคัญอย่าไปลบหลู่ หรือ คิดว่าท่านไม่มีจริงก็พอแล้ว

 

เราให้ความเคารพในความดีของท่าน (เนื่องจากทาน ศีล ภาวนาของท่าน)

ไหว้เถอะครับ ไหว้เหมือนเราไหว้ ผู้หลักผู้ใหญ่ ให้ความเคารพท่าน เช่นไป นอนโรงแรมต่้างจังหวัด ก็ไหว้เจ้าที่เจ้าทาง เจ้าป่าเจ้าเขา ถ้ามีเหตุอันตราย ท่านจะได้เมตตาบอกเตือนให้ทราบได้ครับ

และเป็นการฝีักความอ่อนน้อมของเราเองด้วย ทีผู้ใหญ่ ผู้สูงอายุเรายังไหว้ได้ เทวดาเจ้าที่ก็คล้ายๆกัน ให้ถือซะว่าท่านเป็นผู้ใหญ่บ้าน กำนัน ดูแลพื้นที่ที่เรา อาศัย ครับ

 

ผมว่าการที่เราเดินทางไปอาศัยอยู่ต่างตำบล เราก็ไปไหว้ กำนันผู้ใหญ่บ้าน ในฐานะผู้หลักผู้ใหญ่ เพื่อขอเพิ่งพาอาศัยในฐานะผู้น้อย ถ้าเราไม่ปฎิเสธเรื่องเทวดา เราก็ควรให้ความเคารพท่านเหล่านั้นในฐานะผู้หลักผู้ใหญ่เช่นเดียวกัน และการบูชานั้นเราก็ควรเน้นบูชาคุณธรรมของเทวดา คือ หิริ ความละอายต่อบาป โอตตัปปะ ความเกรงกลัวต่อบาป เป็นหลักครับ หรือ ถ้าจะให้ดียิ่งขึ้นก็ ยกคุณธรรมข้อนี้เป็นอนุสติกรรมฐาน จะยิ่งยอดเยี่ยมกระเทียมโทนเลยครับ ขอโมทนาครับ

 

เป็นคำตอบที่ดีครับ อนุโทนาครับ

 

อนุสสติ 10 อนุสสติ แปลว่า “ตามระลึกถึง” กรรมฐานกองนี้ เป็นกรรมฐานที่ตามระลึงนึกถึง มีกำลังสมาธิไม่เสมอกัน บางหมวดก็มีสมาธิเพียงอุปจารฌาน บางหมวดก็มีสมาธิถึงปฐมฌาน บางหมวดก็มีสมาธิถึงฌาน 4 และฌาน 5 กำลังของกรรมฐานกองนี้มีกำลังไม่เสมอกันดังนี้ อนุสสติทั้ง 10 อย่างนี้ ็เหมาะแก่อารมณ์ของนักปฎิบัติไม่ใช่อย่างเดียวกันบางหมวดก็เหมาะแก่ท่านที่ หนักไปในสัทธาจริต บางหมวดก็เหมาะแก่ท่านที่หนักไปในวิตกและโมหะจริต บางหมวดก็เหมาะแก่ท่านที่หนักไปในราคจริต กองใดหมวดใดเหมาะแก่ท่านที่หนักไปในจริต อนุสสตินี้มีชื่อและอาการรวม 10 อย่างด้วยกัน จะนำชื่อแห่งอนุสสติทั้งหมดมาเขียนไว้เพื่อทราบ ดังต่อไปนี้

1. พุทธานุสสติ ระลึกถึงคุณพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์
2. ธัมมานุสสติ ระลึกถึงพระธรรมเป็นมารมณ์
3. สังฆนุสสติ ระลึกถึงคุณพระสงฆ์เป็นอารมณ์
4. สีลานุสสติ ระลึกถึงศีลเป็นอารมณ์
5. จาคานุสสติ ระลึกถึงผลของทานการบริจาคเป็นอารมณ์
6. เทวตานุสสติ ระลึกถึงความดีของเทวดาเป็นอารมณ์
   (อนุสสติทั้ง 6 กองนี้ เหมาะแก่ท่านที่หนักไปในสัทธาจริต)
7. มรณานุสสติ ระลึกถึงความตายเป็นอารมณ์
8. อุปสมานุสสติ ระลึกถึงความสุขในนิพพานเป็นอารมณ์
   (อนุสสติ 2 กองนี้ เหมาะแก่ท่านที่หนักไปในพุทธจริต)
9. กายคตานุสสติ เหมาะแก่ท่านที่หนักไปในราคจริต
10. อานาปานานุสสติ เหมาะแก่ท่านที่หนักไปในโมหะและจริต

อนุสสติทั้ง 10 นี้ เหมาะแก่อัชฌาสัยของนักปฎิบัติแต่ละอย่างดังนี้
กำลังสมาธิในอนุสสติทั้ง 10
กำลังสมาธิในอนุสสติทั้ง 10 มีกำลังสมาธิแตกต่างกันอย่างนี้
พุทธานุสสติ ธัมมานุสสติ สังฆานุสสติ จาคานุสสติ เทวตานุสสติ มรณานุสสติ อุปสมานุสสติ อนุสสติทั้ง 7 นี้ มีกำลังสูงสุดเพียงอุปจารสมาธิ
ลีลานุสสติ มีกำลังสมาธิถึงอุปจารสมาธิ และอย่างสูงสุดเป็นพิเศษ ถึงปฐมฌานได้ ทั้งนี้ถ้าท่านนักปฎิบัติฉลาดในการควบคุมสมาธิจึงจะถึงปฐมฌานได้้ แต่ถ้าทำกันตามปกติธรรมดาแล้ว ก็ทรงได้เพียงอุปจารสมาธิเท่านั้น
กายคตานุสสติกรรมฐานกองนี้ ถ้าพิจารณาตามปกติในกายคตาแล้ว จะทรงสมาธิได้เพียงปฐมฌานเท่า นั้น แต่ถ้านักปฎิบัติฉลาดทำ หรือครูฉลาดสอน ยกเอา สีเขียว ขาว แดง ที่ปรากฎในอารมณ์แห่งกายคตานุสสตินั้นเอามาเป็นกสิณ ท่านกล่าวไว้ในวิสุทธิมรรคดังนี้ กรรมฐานกองนี้ก็สามารถทรงสมาธิได้ฌาน 4 ตามกำลังสมาธิในกสิณนั้น
อานาปานุสสติ สำหรับอานาปานุสสตินี้ มีกำลังสมาธิถึงฌาน 4 สำหรับท่านที่มาวาสนาบารมีสาวกภูมิิ สำหรับท่านที่มีบารมี คือปรารถนาพุทธภูมิแล้วก็สามารถทรงสมาธิได้ฌาน 5 ฌาน 4
1 พุทธานุสสติกรรมฐาน
กรรมฐานกองนี้ท่านสอนให้ระลึกถึงคุณความดีของพระ พุทธเจ้า การระลึกถึงความดีของพระพุทธเจ้า ระลึกได้ไม่จำกัดว่าจะต้องระลึกตามแบบของท่านผู้นั้นผู้นั้นที่สอนไว้้โดย จำกัด เพราะพระพุทธคุณ คือคุณความดีของพระพุทธเจ้านั้นมีมากมาย แล้วแต่บางท่านจะระลึกโดยใช้ว่า "พุทโธ" หรือ "สัมมาอรหัง" "อิติสุคโต" ต่าง ๆ ดังนี้เป็นต้น แล้วแต่ท่านจะถนัดหรือสะดวก ไม่มีกำหนดกฎเกณฑ์ใด ๆ ทั้งสิ้น

• ท่านตัดวิชา คือความโง่ออกเสียได้สิ้นเชิง ท่านหมดความพอใจในสิ่งที่มีชีวิต และไม่มีชีวิต โดยคิดว่าเป็นสิ่งที่ยั่งยืน ท่านเห็นว่า ไม่ว่าอะไรมีเกิด แล้วก็มีเสื่อม และในที่สุดก็ต้องทำลาย ฉะนั้น อารมณ์ของท่านจึงไม่ถืออะไร มีก็ใช้ ไม่มีก็ไม่มีทุกข์ ตัดความกำหนัดยินดีในสมบัติของโลก ไม่มีเยื่อใยแม้แต่สังขารของท่าน พระพุทธเจ้าและพระอรหันต์ทุกองค์มีความรู้สึกอย่างนี้ ท่านที่เจริญอนุสสติข้อนี้ เมื่อใคร่ครวญตามความดีทั้งสิบประการนี้เสมอ ๆ ทำอารมณ์ให้ผ่องใสในพระพุทธคุณมากขึ้น จะเป็นเหตุให้เข้าถึงความเป็นพระอริยเจ้าได้

2. สัมมาสัมพุทโธ แปลว่า ตรัสรู้เองโดยชอบ ความหมายนี้ หมายความว่าพระองค์ทรงรู้อริยสัจ 4 คือ รู้ทุกข์ คือความไม่สบายกายไม่สบายใจ รู้สมุทัยคือเหตุให้เกิดทุกข์ ได้แก่่ ตัณหา 3 ประการ คือ

1. กามตัณหา อยากได้ในสิ่งที่ไม่เคยมี อยากให้มีีขึ้น
2. ภวตัณหา สิ่งใดที่มีอยู่แล้ว อยากให้คงสภาพอยู่อย่างนั้น ไม่อยากให้เก่า ไม่อยากให้เปล่ียนแปลง
3. วิภวตัณหา อยากให้สิ่งที่ต้องสลายตัวนั้น ที่ี่เป็นตามกฎธรรมดา มีความปรารถนาไม่ให้กฎธรรมดาเกิดขึ้น คือไม่อยากให้สลายและไม่อยากเสื่อม ไม่อยากตายนั้น ความรู้สึกอย่างนี้เป็นความรู้สึกทฝืนกฎธรรมดา เป็นอารมณ์ที่ก่อให้เกิดความทุกข์

ทรงนิโรธะ คือความดับสูญไปแห่งความทุกข์ และทรงทราบมรรค คือปฎิทาที่ปฎิบัติให้เข้าถึงความทุกข์ คือทุกข์นั้นสูญสิ้นไป ได้แก่ทรงทราบมรรค คือข้อปฎิบัติ 8 ประการดังต่อไปนี้

1. สัมมาทิฏฐิ ความเห็นชอบ
2. สัมมาสังกับโป ความดำริชอบ
3. สัมมาวาจา เจรจาชอบ
4. สัมมากัมมันโต มีการงานชอบ
5. สัมมาอาชีโว เลี้ยงชีพชอบ
6. สัมมาวายาโม ความพยายามชอบ
7. สัมมาสติ ระลึกชอบ
8. สัมมาสมาธิ ตั้งใจชอบ

ในมรรค คือข้อปฎิบัติที่จะเข้าถึงดับสูญไปแห่งทุกข์นี้ ย่อลงเหลือสามคือ

• ศีล การรักษากายวาจาใจให้เรียบร้อย ตามขอบเขตของสิกขาบท
• สมาธิ การดำรงความตั้งมั่นของจิตที่ไม่เป็นเวรเป็นภัยต่อสังคม คือดำรงฌานไว้ด้วยดี เพื่อเป็นบาทของวิปัสสนาญาณ
• ปัญญา ได้แก่การเจริญวิปัสสนาญาณจนรู้แจ้งเห็นจริงตามกฎธรรมดาไม่มีอารมณ์คิดที่จะฝืนกฎธรรมดานั้น

3. วิชชาจรณสัมปันโน แปลว่า พระองค์ทรงถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ คือ ทรงมีความรู้รอบและความประพฤติครบถ้วน
วิชชา แปลว่า ความรู้ หมายถึงรู้ในวิชาสาม ที่สามัญชนไม่สามารถจะรู้ได้ คือ

1. ปุพเพนิวาสานุสสติญาณ ทรงมีความรู้ในการระลึกชาติที่ล่วงแล้วมาอย่างได้อย่างไม่จำกัด ไม่มีผู้อื่นใดจะระลึกชาติได้มากเท่าพระองค์ และพระองค์ทรงมีความชำนาญในการระลึกชาติได้อย่างเยี่ยม
2. จุตุปปาตญาณ พระองค์ทรงมีความรู้ ความเกิดและความตายของสัตว์ โดยทรงรู้ว่า สัตว์ที่ตายไปแล้วนี้ไปเกิด ณ ที่ใด มีความสุขความทุกข์เป็นประการใด เพราะผลกรรมอะไรเป็นเหตุ และทรงทราบว่า สัตว์ที่ตายไปแล้วนี้มาจากไหน ที่มีความสุขความทุกข์อยู่นี้ เพราะอาศัยกรรมอะไรเป็นเหตุ
3. อาสวักขยญาณ ทรงรู้วิชชาที่ทำอาสวกิเลสให้หมดสิ้นไป

จรณะ หมายถึงความประพฤติ พระองค์มีความประพฤติครบถ้วนยอดเยี่ยม ความประพฤติที่มี 15 ข้อด้วยกัน คือ

1. สีลสัมปทา พระองค์ทรงถึงพร้อมด้วยศีล คือทรงปฎิบัติในศีลไม่บกพร่อง
2. อินทรีสังวร ทรงระมัดระวังในการเคลื่อนไหวทุกอิริยาบถ
3. โภชเนมัตตัญญุตา ทรงรู้จักประมาณในการบริโภคอาหาร
4. ชาคริยานุโยค ทรงประกอบความเพียรของผู้ตื่นอยู่ คือ มีสติสัมปชัญญะครบถ้วนบริบูรณ์
5. สัทธา ทรงมีความเชื่อมั่นในผลการปฎิบัติ ไม่มีความเคลือบแคลงสงสัย
6. หิริ ทรงมีความละอายต่อผลของความชั่วทั้งมวล
7. โอตตัปปะ ทรงเกรงกลัวต่อผลของความชั่วทั้งมวล
8. พาพุสัจจะ ทรงสั่งสมวิชาการต่าง ๆ ด้วยการศึกษามาแล้วด้วยดี
9. วิริยะ ทรงมีความเพียรไม่ท้อถอย โดยเอาชีวิตเป็นเดิมพัน
10. สติ ทรงมีสติสมบูรณ์
11. ปัญญา มีปัญญารอบรู้ในวิทยาการทุกแขนง และทรงรู้แจ้งในอริสัจโดยที่มิได้ศึกษาจากผู้ใดมากาลก่อน ทรงค้นคว้าพบด้วยพระองค์เอง
12. ปฐมฌาน ทรงฝึกฌาน จนได้ปฐมฌาน
13. ทุติยฌาน ทรงฝึกสมาธิ จนได้ฌานที่สอง
14. ตติยฌาน ทรงฝึกสมาธิ จนได้ฌานที่สาม
15. จตุถฌาน ทรงฝึกสมาธิ จนทรงฌานที่ 4 ไว้ได้ด้วยดีเป็นพิเศษ

ทั้งหมดนี้ จัดเป็นจริยา คือความประพฤติของพระองค์ อันเป็นแบบอย่างที่บรรดาพุทธสาวกจะพึงปฏิบัติตามให้ครบถ้วนบริบูรณ์ เพื่อผลในการปฎิบัติเพื่อมรรคผล เพราะพระองค์ทรงมีความประพฤติอย่างนี้ จึงทรงบรรลุมรรคผล หากพุทธศาสนิกชนที่นับถือพระองค์ปฎิบัติตาม ก็มีหวังได้บรรลุมรรคผลในชาติปัจจุบัน
4. สุคโต แปลว่า เสด็จไปดีแล้ว หมายความว่า พระองค์เสด็จไป ณ ที่ใดพระองค์นำแต่ความสุขไปให้เจ้าของถิ่น คือนำความรู้อันเป็นเหตุของความสุขไปให้ไม่เคยสร้างความเดือดร้อนให้แก่ผู้ ใด ใครก็ตาม บูชาพระองค์แล้ว ไม่เคยผิดหวังที่จะได้รับความสุขในทางปฎิบัติ
5. โลกวิทูแปลว่า รู้แจ้งโลก หมายความว่า โลกทุกโลกยมโลก คือโลกแห่งการทรมาน ได้แก่นรก เปรต อสุรกาย เป็นต้น มนุษย์โลก เทวโลก พรหมโลก และพระนิพพาน อันเป็นแดนพ้นโลก พระองค์ทรงทราบตลอดหมดสิ้น แม้แต่ปฎิปทาที่จะให้ไปเกิดในโลกนั้น ๆ
6. อนุตตโร ปุรสทัมมมสารถิ แปล ว่า เป็นายสารถีผู้ฝึก ไม่มีนายสารถีใดมีความสามารถฝึกได้เสมอเหมือนพระองค์ ทั้งนี้หมายความถึงการฝึกธรรมปฎิบัติพระองค์ทรงมีญาณพิเศษที่เรียกว่า เจโตปริญาณ ทรงรู้ใจคนว่า ผู้นี้ควรสอนอย่างไรจึงจะได้ผล พระองค์ทรงฝึกสอนตามที่รู้ด้วยพระญาณนั้นจึงทีความสามารถฝึกฝนได้ดีเป็นพิเศษ
7. สัตถา เทวมนุสสานัง แปลว่า พระองค์ทรงเป็นครูของเทวดาและมนุษย์ หมายความว่า การสั่งสอนเพื่อมรรคผลนั้น พระองค์มิได้ทรงสอนแต่มนุษย์เท่านั้น แม้เทวดาและพรหม พระองค์ทรงสั่งสอน การสอนมนุษย์ท่านอาจไม่สงสัยแต่การสอนเทวดานั้นท่านอาจจะแปลกใจ ข้อนี้ขอให้อ่านพุทธประวัติจะทราบ ว่าพระองค์ทรงสั่งสอนเทวดาและพรหมเป็นปกติเกือบทุกวัน เช่นเดียวกับสอนมนุษย์เหมือนกัน
8. พุทโธ แปลว่า ผู้รู้ ผู้ตื่นแล้ว ผู้เบิกบานแล้ว ความหมายถึงคำว่าพุทโธ คือพระองค์ทรงรู้พระองค์ ด้วยความเป็นผู้บริบูรณ์ด้วยสติสัมปชัญญะอยู่ตลอดเวลานั้นเอง
9. ภควา แปลว่า ผู้มีโชค หมายถึงพระองค์เป็นผู้มีโชคก่อนใคร ๆ ที่พระองค์เป็นผู้รู้เท่าทันอวิชชา คือความโง่เขลา ความโง่ไม่สามารถครอบงำพระองค์ได้โดยอาศัยพระองค์ค้นพบอริยสัจ 4 จึงสามารถทำลายอำนาจอวิชา คือความโง่ให้สลายตัวไปเสียได้ เหลือไว้แต่ความฉลาดหลักแหลม ไม่ทำให้ พระองค์ให้หลงใหลไปในอำนาจกิเลสและตัณหาต่อไป พระองค์ทรงพบความสุขที่ยอดเยี่ยมไม่มีความสุขอื่นยิ่งกว่า ความสุขที่ว่านี้ คือ พระนิพพาน
พระพุทธคุณทั้ง 9 ประการนี้ จัดเป็นพุทธานุสสติกรรมฐาน คือตั้งอารมณ์ข่มนิวรณ์ปรารภถึงความดีของพระพุทธเจ้า เพื่อพระโยคาวจร คือท่านนักปฎิบัติพระกรรมฐานได้คำนึงนึกถึงความดีของพระพุทธเจ้า ตามนี้ทั้งหมด หรือข้อใดข้อหนึ่ง หรือจะนึกถึงความดีของพระพุทธเจ้าในลักษณะอื่น แต่เป็นไปตามแบบพระพุทธจริยาแล้วจนจิตมีความเคยชิน ระงับนิวรณ์ธรรมห้าประการเสียได้ จิตตั้งอยู่ในอุปจารสมาธิแล้วเจริญวิปัสสนาญาณ ท่านว่าท่านผู้นั้นสามารถจะชำระจิตใจให้บริสุทธิ์ผ่องใสได้ เพราะอาศัยความเลื่อมใสในพระพุทธจริยา จัดว่าเป็นผู้มีโชคอย่างยิ่ง คือจะสำเร็จมรรคผลได้
พุทธานุสสติกรรมฐานนี้ กล่าวตามแบบแผนที่ท่านสอน และเป็นแบบตรงตามพระพุทธประสงค์ เพราะอาศัยที่พุทธานุสสติกรรมฐาน เป็นกรรมฐานทีมีอารมณ์คิด จึงมีกำลังเพียงอุปจารฌาน ไม่สามารถจะเข้าให้ถึงระดับฌานได้ แต่ที่ท่านสอนกันในปัจจุบัน ในแบบพุทธานุสสตินี้ท่านสอนแบบควบหลาย ๆ อย่างรวมกัน เช่น
แบบหลวงพ่อปาน วัดบางนมโค
เริ่มต้นให้พิจารณาขันธ์ 5 ก่อน โดยพิจารณาว่า ขันธ์ 5 นี้ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ เป็นอนัตตา ท่านสอนให้รู้เรื่องของขันธ์ 5 จนละเอียด แล้วสั่งให้พิจารณาไป ท่านบอกว่าการพิจารณาอย่างนี้ ถ้าพิจารณาได้ตลอดไป โดยที่จิตไม่ส่ายไปสู่อารมณ์อื่น ท่านให้พิจารณาเรื่อยไป ท่านบอกว่าพิจารณาได้ตลอดวันตลอดคืนยิ่งดี แต่ท่านไม่ได้บอกว่าเป็นวิปัสสนาญาณเพียงแต่บอกว่า ก่อนภาวนาควรพิจารณาขันธ์เสียก่อน และไม่ต้องรีบภาวนา ถ้าใครพิจารณาจนเห็นร่างกาย ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราไม่มีในกาย เราไม่มีในขันธ์ 5 ขันธ์ 5 ไม่มีในเรา อัตภาพตัวตนเป็นเพียงธาตุ 4 ประชุมร่าง เป็นที่อาศัยชั่วคราวของจิต จนละความห่วงใยในขันธ์ 5 เสียได้ โดยที่ไม่ได้ภาวนาเลยก็ยิ่งดี
ต่อเมื่อจิตจะส่าย พิจารณาไม่ได้ดีท่านให้ภาวนาโดยตั้งอารมณ์ดังต่อไปนี้ กำหนดลมหายใจไว้สามฐาน คือ ที่จมูก อก และศูนย์เหนือสะดือ ลมกระทบสามฐานนี้ ให้กำหนดณรู้ทั้งสามฐานเพื่อลมหายใจเข้าออกตลอดเวลา พร้อมกันนั้นท่านก็ให้ภาวนาว่า พุทธ ภาวนาเมื่อสูดลมหายใจเข้า โธ ภาวนา เมื่อลมหายออก แล้วท่านให้นึกถึงภาพพระพุทธที่ผู้ปฎิบัติเคารพมาก จะเป็นพระพุทธรูปวัดใดองค์ก็ได้ ท่านสอนดังนี้ ตอนที่ภาวนา ท่านให้กรรมฐาน 4 อย่างรวมกัน คือ ตอนพิจารณาขันธ์ 5 เป็นวิปัสสนาญาณ ตอนกำหนดลมหายใจเข้าออก เป็นอานาปานุสสติกรรมฐาน ตอนภาวนา เป็นพุทธานุสสติกรรมฐาน ตอนเพ่งรูปพระเป็นกสิณ ท่านมีความฉลาดสอนรวมคราวเดียว 4 อย่าง กำลังพุทธานุสสติมีเพียงอุปจารฌาน อานาปานและกสิณมีกำลังถึงฌาน 4 หากพบท่านที่มีอุปนิสัยสุกขวิปัสสโกเข้า ท่านเหล่านั้นก็พอใจในวิปัสสนาญาณ ท่านก็จะพากันได้มรรคผลไปตาม ๆ กัน
2. ธัมมานุสสติกรรมฐาน แปลว่า ตั้งอารมณ์เป็นการงาน เป็นงานในการระลึกนึกถึงคุณพระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าเป็นอารมณ์ คำว่าเป็นอารมณ์ หมายถึงให้เอาจิตใจจดจ่ออยู่ในคุณของพระธรรมเป็นปกติ ไม่เอาจิตไปนึกไปคิดอารมณ์อื่น นอกเหนือไปจากพระธรรม อาการที่คิดถึงคุณของพระธรรมนี้มีอารมณ์การคิดมากมาย เช่นเดียวกับการคิดถึงคุณพระพุทธเจ้า เพราะพระธรรมมีีความสำคัญมากกว่าสิ่งใด ๆ แม้แต่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเอง พระองค์ก็มีความเคารพในพระธรรม เพราะพระธรรมเป็นหลักความประพฤติดี ประพฤติชอบประจำโลก การที่พระพุทธเจ้าพระองค์จะทรงบรรลุอภิเษกสัมมาสัมโพธิญาณได้ ก็เพราะอาศัยพระธรรมเป็นหลักปฏิบัติ ฉะนั้น ในพระพุทธศาสนานี้จึงนิยมยกย่องพระธรรมว่า เป็นสรณะที่พึ่งอันประเสริฐสรณะหนึ่ง การระลึกถึงคุณพระธรรมนี้ อาจจะเลือกเอาคำสั่งสอนตอนใดตอนหนึ่งที่ท่านชอบในบรรดาคำสอน 84.000 พระธรรมขันธ์มาเป็นอารมณ์ระลึกได้ตามใจชอบ แต่ท่านโบราณาจารย์ท่านประะพับธ์บทสรรเสริญพระธรรมไว้ 6 ข้อ
คุณของพระธรรม 6
1. สวาขาโต ภควตา ธัมโม พระธรรมอันผู้มีพระภาคตรัสดีแล้ว ข้อนี้ หมายถึงเอาการคำนึงถึงคุณพระธรรมแบบรวม ๆ ว่า พระธรรมคำสอนของพระพุทธเจ้าทั้งหมดรวม 84,000 พระธรรมขันธ์ ย่อลงเหลือสาม คือ อธิศีล อธิจิต อธิปัญญา ได้แก่ศีลที่บริสุทธิ์อย่างเยี่ยม สมาธิที่ตั้งมั่นอย่างยิ่งคือ สมาบัติแปด อธิปัญญา ได้แก่การเจริญวิปัสสนาญาณได้มรรคผล คือพระโสดา สกิทาคา อนาคา อรหัตตผล คุณธรรมทั้งหมดนี้ประเสริฐยอดเยี่ยม เพราะสามารถกำจัดความทุกข์ความเดือดร้อนได้ทั้งที่มีชีวิตอยู่ และมรณะไปแล้ว
คุณธรรมที่เบากว่านั้น เช่น ทาน การให้ ศีล รักษาวาจาใจให้สงบจากเวรสมาธิรักษาใจไห้สงบจากอกุศล 5 ประการ คือ โลภะ ความโลภ โทสะ ความคิดประทุษร้าย ถีนมิทธะ ความเคลิบเคลิ้มที่ขาดสติสัมปชัญญะ และความง่วงเหงาหาวนอนในเวลาทำความดี อุทธัจจกุกกจจะ อารมณ์หงุดหงิดฟุ้งซ่านและความรำคาญใจวิจิกิจฉาความสงสัยในผลของการปฎิบัต ิธรรม และปัญญา คือการฝึกวิปัสสนาญาณเบื้องต้น
คุณธรรมขนาดเบานี้ ก็มีผลมากแก่ผู้ปฎบัติ เพราะ

• ทาน การให้เป็นคุณธรรมที่ทำลายอารมณ์โลภ อยากได้ทรัพย์สินของผู้อื่น และเป็นเหตุแห่งความรักความเสน่หาของผู้รับทาน คนที่ให้ทานเป็นปกติ ย่อมเป็นที่รักของผู้รับทานทั่วไป เป็นเหตุให้ปลอดภัยจากอันตราย
• ศีล เมื่อรักษาดีแล้ว ย่อมมีอานิสงส์ดังนี้ ศีลผู้รักษาไว้ดีแล้วย่อมเป็นที่รักของปวงชน เพราะผู้รักษาศีล มีเมตตาเป็นปกติ และจะมีชื่อเสียงในด้านความดี เมื่อเวลาใกล้จะตายจะมีสติสมบูรณ์ เมื่อตายแล้วจะได้ไปสู่สุคติ
• สมาธิ ย่อมส่งผลให้เป็นคนมีสติสมบูรณ์ และเป็นที่รักแก่ชนทั่วไป เพราะท่านที่ทรงสมาธิย่อมกำจัดเวร คือกุศล 5 ประการมีโลภะเป็นต้นเสียได้
• วิปัสสนาญาณ มีอานิสงส์ทำจิตใจให้ทีความสุข เพราะจิตเคารพต่อกฎของธรรมดา เพราะรู้แจ้งเห็นจริงตามกฎธรรมดาทุกประการ หมดความหวั่นไหวในทุกข์ภัยที่ปรากฎ มีอารมณ์สงัด เยือกเย็นเป็นปกติ คล้ายต้นไม้ที่ไม่มีลมร้ายมาถูกต้อง

ในข้อนี้ท่านสอนให้ระลึกถึงคุณของพระธรรมตามที่กล่าวมาโดยบ่ออย่างนี้หรือจะ จำพระสูตร คือคำสอนที่ยกตัวบุคคล แล้วจะติดตามนั้นหรือท่านจะคิดตามพระธรรมข้อใดก็ตามใจชอบ เป็นที่ระลึกถึงคุณพระธรรมตามข้อนี้เหมือนกัน เพราะบทสวกขาโตนี้ท่านนี้กล่าวรวม ๆ เข้าไว้
2. สันทิฎฐิโก แปลว่า ผู้บรรลุจะพึงมองเห็นเอง หมายความว่าผลของการปฎิบัติธรรมนี้ ไม่ใช่จะปฎิบัติกันไปตามเรื่อง ผลของการปฎิบัติธรรมนี้เป็นความสุขใจ ท่านปฎิบัติจริงจะได้รับผลจริงในชาตินี้
3. อกาลิโก แปลว่า ไม่เลือกกาลไม่เลือกสมัย หมายถึงผลของการปฎิบัติธรรมนี้ได้รับผลทุกขณะที่ปฎิบัติ ไม่จำกัดกาลเวลาว่าจะต้องเป็นเวลานั้นเวลานี้ ตัวอย่างเช่นผู้ปฎิบัติธรรมในด้านพรหมวิหาร ท่านที่ทรงพรหมวิหารย่อมประทานความรักให้แก่คนและสัตว์ไม่เลือกหน้า ท่านไม่ถือโกรธใคร พบคนควรไหว้ท่านก็ไหว้ พบคนควรให้ท่านก็ให้ ท่านที่หน้ายิ้มตลอดเวลา ท่านลองคิดดูว่าท่านพบคนอย่างนี้เข้า ท่านควรจะรักเคารพหร้อท่านควรจะคิดประทุษร้าย ผลของการปฎิบัติธรรมได้ผลไม่จำกัดกาลเวลาอย่างนี้ คุณของพระธรรมยืนยันอยู่อย่างนี้ ว่าผลแห่งการบรรลุ มีได้ไม่เลือกกาลเวลา ขอให้ปฎิบัติจริง ปฏิบัติตรงตามคำสั่งสอนและปฏิบัติพอดี รับรองว่าท่านต้องการคุณธรรมขนาดไหน ก็มีหวังได้ทุกขนาดและไม่จำกัดกาลเวลา
4. เอหิปัสสิโก แปลว่า ควรเรียกให้มาดู การปฎิบัติธรรมนั้น ขอให้ทำถูก ทำตรง ทำพอดี ต้องได้รับผลแน่นอน ขออย่างเดียว ขอให้เอาจริงเท่านั้น ถ้าผู้ปฏิบัติจริง ผลของพระธรรมท่านก็ให้จริง
5. โอปนยิโก แปลว่า ควรน้อมเข้ามา ท่านหมายความว่า ผู้หวังผล คือความสุขทางใจ สุขทั้งชาตินี้และชาติหน้าและชาติต่อ ๆ ไปแล้ว เชิญเข้ามาฝึกได้ ไม่จำกัดกาลเวลาไม่จำกัดเพศและวัย ไม่จำกัดเชื้อชาติและศาสนา ถ้าปฎิบัติจริงท่านรับรองว่าต้องได้ผลจริง
6. ปัจจัตตัง เวทิตัพโพ วิญญูหิ แปลว่า อันวิญญูพึงรู้เฉพาะตน คำว่าวิญญูหมายความถึงผู้รู้ คือผู้ปฎิบัติที่ได้รับผลแล้ว ท่านผู้นั้นจะรู้ผลเองว่า การปฎิบัติพระธรรมนี้มีผล คือความสุขอันประณีต และความเยือกเย็นใจเป็นพิเศษ มีความสุขประณีต กว่าความสุขอันเกิดขึ้นจากโลกวิสัย

3. สังฆานุสสติกรรมฐาน สังฆานุสสติกรรมฐาน แปลว่า ตั้งอารมณ์ให้เป็นการระลึกถึงคุณพระสงฆ์เป็นอารมณ์ การระลึกถึงพระคุณพระสงฆ์เป็นอารมณ์นี้ ท่านให้คิดถึงความดีของพระสงฆ์ ในส่วนที่เป็นความดีอันเป็นเนื้อแท้้ของพระศาสนา ไม่ใช่คิดถึงความดีอันเป็นส่วนประกอบที่ไม่เข้าถึงพระศาสนา เช่น เห็นว่าท่านมีเครื่องรางของขลังท่านเป็นหมอรดน้ำมนต์ ท่านให้หวยเก่ง ท่านเป็นหมอดูแม่น ท่านทำเสน่ห์เก่ง ท่านมีวิทยาคมต่าง ๆ ความเก่งอย่างนั้นของท่านเป็นความเก่งนอกความหมายในที่นี้ เพราะเป็นความเก่งที่ยังไม่เข้าถึงจุดเก่งทางศาสนา ยังไม่ควรจะเอามาคิดมานึกให้เป็นอารมณ์ในการเจริญกรรมฐาน ความเก่งในการที่นักกรรมฐานควรเอามาคิดก็คิดคือ
1. ท่านเก่งในทางปฎิบัติ จนได้บรรลุพระโสดา พระกสิทาคา พระอนาคา พระอรหันต์ อย่างนี้เป็นเนื้อแท้ของความเก่งในเนื้อแท้ของพระสาวกในพระพุทธศาสนา และเป็นความเก่งที่ควรบูชาและระลึกถึงเป็นอารมณ์
2. ท่านได้บรรลุมรรคผลแล้วท่านมิได้แสวงหาความสุขเพราะผลการบรรลุนั้นเฉพาะตัว ท่าน ท่านกลับพลีความสุขที่ท่านควรได้รับนั้น นำพระธรรมคำสั่งสอนที่ท่านได้รับผลแล้วมาสั่งสอนบรรดาพุทธบริษัท อย่างที่ไม่เห็นแก่ผลตอบแทนใด ๆ
การระลึกถึงความดีของพระสงฆ์ให้ถูกตามแบบก็คือ

• สุปฎิปันโน ท่านเป็นผู้ปฎิบัติดีแล้ว
• อุชุปฎิปันโน ท่านเป็นผู้ปฎิบัติตรง
• ญายปฎิปันโน ท่านปฎิบัติเป็นธรรม
• สามีจิปฎิปันโน ท่านเป็นผู้ปฎิบัติสมควร

ทั้งนี้หมายความว่า ท่านปฎิบัติดี ปฎิบัติตรง ปฎิบัติตามพระธรรมคำสั่งสอนจริง ๆ ไม่แก้ไขดัดแปลงคำสั่งสอนของพีีระพุทธเจ้า ท่านปฎิบัติสมควรแก่การบูชาอย่างยิ่ง เพราะระลึกถึงคุณของพระสงฆ์ ต้องระลึกตามนัยนี้จึงจะตรงตามความประสงค์ของพระพุทธเจ้า ตามที่ท่านสอนให้เจริญใน พุทธานุสสติ ธัมมานุสสติ สังฆานุสสติ ก็เพื่อให้คิดตามความดีของท่านที่มีความดีอยู่เสมอ ๆ จนขึ้นใจนั้น เป็นเหตุให้เกิดศรัทธา ความเชื่อมั่นในผลของความดี และปสาทะ ความเลื่อมใส ปีติเอิบอิ่มใจ ความคิดคำนึงอย่างนี้เป็นปกติตลอดไป ย่อมเป็นเครื่องจูงใจให้ปฎิบัติตาม เมื่อใดลงมือปฎิบัติตามแล้ว ผลที่ศรัทธาอยู่แล้ว ย่อมเป็นกำลังใจให้สำเร็จมรรคผลได้อย่างไม่มีอะไรเป็นเครื่องหนักใจนัก
4. สีลานุสสติกรรมฐาน
สีลานุสสติ แปลว่า ระลึกถึงคุณศีลเป็นอารมณ์ คำว่า ศีล แปลว่าปกติ สิกขาบท ของศีลเป็นสิกขาบทที่บังคับให้เป็นไปตามปกติของความรู้สึกและพอใจของมวลชนโลก ทั้งที่เป็นสัตว์และมนุษย์
ปกติของสัตว์และมนุษย์ที่เกิดมาร่วมโลกนี้ แม้จะต่างชาติ ต่างภาษา ต่างศาสนา ต่างเพศ กันเพียงใดก็ตาม สิ่งที่มีความปรารถนาเสมอกันเป็นปกติ มีอยู่ 5 ข้อ คือ

1. ไม่ต้องการให้ใครมาฆ่าตน และไม่ปรารถนาให้ผู้ใดมาทำร้ายร่างกาย แม้ไม่ถึงตายก็ตาม
2. ไม่ต้องการให้ใครมาลักขโมย หรือยื้อแย่ง หลอกลวง เอาทรัพย์ของตนไปโดยที่ตนไม่เต็มใจอนุญาต
3. ไม่มีความประสงค์ให้ใครมาทำลายหัวใจในด้านความรัก จะเป็นสามี ภรรยา บุตร หลาน หรือแม้แต่คนในปกครองที่มิใช่บุตรหลาน โดยตนเองยังไม่เห็นชอบด้วย
4. ไม่ปรารถนาให้ใครมาใช้วาจาที่ไม่ตรงความจริง ในเมื่อในขณะนั้นต้องการรู้เรื่องราวตามความเป็นจริง
5. ไม่ต้องการให้ใครเห็นว่าตนเป็นคนบ้าๆ บอๆ ด้วยอาการที่เป็นคนคุ้มดีคุ้มร้ายเพราะเหตุใดก็ตาม

เมื่อความต้องการของชาวโลกทั้งที่เป็นมนุษย์และสัตว์ มีความปรารถนาเสมอกันเป็นปกติอย่างนี้ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าจึงทรงบัญญัติสิกขาบท ตามความต้องการเป็นปกติของชาวโลกไว้ 5 ข้อ ที่เรียกว่าศีล 5 หรือปกติศีล
ส่วนศีล 8 หรือที่เรียกว่าศีลอุโบสถ มีสิกขาบท 8 เหมือนกัน หรือศีล 10 ของสามเณร ศีล 227 ของพระ ศีล 311 ของนางภิกษุณี ก็เป็นศีลที่บัญญัติตามปกติของท่านท่านนั้น ๆ
การที่ท่านสอนให้ระลึกถึงศีลเนือง ๆ นั้น หมายถึงให้สำรวมใจ ระมัดระวังความประพฤติศีลเพื่อมิให้ศีลบกพร่อง เพราะศีลเป็นบาทที่สนับสนุนในให้เข้าถึงสมาธิศีลนี้ผู้ใดปฎิบัติไม่ขาดตกบอ พร่องแล้วย่อมมีอานิสงค์คือ จะไม่รับความเดือดร้อนเพราะอำนาจอกุศลกรรม จะเป็นที่รักของปวงชน จะทีเกียรติคุณความดีฟุ้งไปในทิศานุทิศจะเป็นผุ้แกล้วกล้าอาจหาญ ในเมื่อมีคนโจษจันถึงเรื่องศีล เมื่อใกล้จะตายอารมณ์จิตใจจะผ่องใส อกุศลกรรมไม่สามารถเข้ามาข้องได้เมื่อตายแล้วจะใด้เกิดในสวรรค์ ก่อนตายศีลนี้จะเป็นสะพานใหญ่ให้อารมณ์สมาธิหลั่งไหลมาสู่จิต จะทำให้จิตตั้งมั้น ในสมาธิ เป็นพื้นฐานให้ได้วิปัสสนาญาณ ได้ถึงพระนิพานในที่สุด ท่านที่คิดถึงศีลและระมัดระวังรักษาศีลเป็นปกติ แล้วใคร่ครวญพิจาณาศีลเป็นปกติอย่างนี้ ท่านว่าจะมีอารมณ์สมาธิตามที่กล่าวแล้ว ถ้าท่านน้อมเอาวิปัสสนาญาณมาพิจจรณาท่านก็จะได้บรรลุมรรคผลภายในไม่ช้า

5. จาคานุสสติกรรมฐาน
จาคานุสสติ แปลว่า ระลึกถึงการบริจาคทานเป็นนิตย์ กรรมฐานกองนี้ ท่านแนะให้ระลึกถึงการให้เป็นปกติ ผลของการให้เป็นการตัดมัจฉริยะ ความตระหนี่ ตัดโลภะความโลภ ซึ่งจัดว่าเป็นกิเลสตัวสำคัญไปได้ตัวหนึ่ง กิเลสมีรากเหง้าอยู่ คือ

1. ความโลภ
2. ความโกรธ
3. ความหลง

ความโลภ ท่านสอนไว้ว่า ตัดได้ด้วยการบริจาคทาน เพราะการบริจาคทานเป็นการเสียสละที่มีอารมณ์จิตประกอบด้วยเมตตา การให้ทานที่ถูกต้องนั้นท่านสอนให้ ๆ ทานด้วยความเคารพในทาน คือให้ด้วยความเต็มใจและให้ด้วยอาการสุภาพก่อนจะให้ ให้ทำความพอใจ มีความยินดีในเมื่อมีโอกาสได้ให้ โดยคิดว่า มหาปุญญลาโก บัดนี้ลาภใหญ่มาถึงแล้ว คิดก็แล้วให้ทานด้วยความเคารพในทาน ผู้รับนั้นจะเป็นใครก็ตาม จะเป็นผู้มีร่างกายบริบูณ์ หรือทุพพลภาพก็ตาม ขอใด้มีโอกาสได้ให้ก็ปลื้มใจแล้วเมื่อให้ทานไปแล้วทำใจไว้ให้แช่มชื่นเป็น ปกติเสมอ
การให้ทานนี้ สมเด็จพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงสรรเสริญว่าเป็นของดีนั้น เราเห็นความดีแล้วดังนี้ ในชาติปัจจุบันผลทานนี้ย่อมสุขแก่ผู้รับทาน เพราะผู้รับมีโอกาสเปลื้องทุกช์ของตนได้ด้วยทานที่เราให้ สำหรับเราผู้ให้ก็มีโอกาสได้รับผลในปัจจุบัน คือมีโอกาสทำลายโลภะ ความโลภ ตัวกิเลสที่ถ่วงไม่ให้ถึงนิพพาน บัดนี้เราตัดความโลภคือรากเหง้าแห่งกิเลสตัวที่ 1 ได้แล้ว ความเบาได้เกิดมีแก่เราแล้ว คงเหลือแต่ความโกรธและความหลง ซึ่งเราจะพยายามตัดต่อไป ทานยังให้ผลต่อไป คือผลทานเป็นผลสร้างความสุขสงบ เพราะผู้รับทานย่อมรู้สึกรักและระลึกถึงคุณผู้ให้อยู่เป็นปกติ ผู้รับทานย่อมพยายามโฆษณาความดีของผู้ให้ในที่ทุกสถาน เมื่อผู้ให้เป็นที่รักของผู้รับแล้ว ความปลอดภัยของผู้ให้ก็ย่อมมีขึ้นจากผู้รับทาน เพราะผู้รับจะคอยป้องกันอันตรายให้ตามสมควร ยิ่งให้มาก คนที่รักก็ยิ่งมีมาก ความปลอดภัยก็มีมากขึ้นเป็นธรรมดา ผู้ให้ทานย่อมมีอนิสงส์ที่ได้รับในชาติปัจจุบันอีกคือ ย่อมมีโอกาสได้รับโชคลาภที่เป็นของกำนัล เป็นเครื่องบำรุงเสมอ ผูู้ให้ทานเป็นปกติจะไม่ขาดแคลนฝืดเคืองในเรื่องการใช้สอยเมื่อใกล้จะขาดมือ หรือมีความจำเป็นสูง จะมีได้เป็นการชดเชยให้เหมาะพอดีแก่ความจำเป็นเสมอ สำหรับอนาคตท่านว่าผู้ที่บำเพ็ญทานอยู่เสมอๆ นั้น จิตใจจะชุ่มชื่นแจ่มใสเมื่อใกล้จะตาย เมื่อตายแล้วทานจะส่งผลให้ไปเกิดในสวรรค์ มีทิพย์สมบัติมากมาย ถ้าเกิดเป็นมนุษย์ ก็เป็นมนุษย์ที่บริบูรณ์พูลสุขด้วยสมบัติ การระลึกถึงทาน ก็มุ่งทำลายล้างกิเลสเป็นสำคัญท่านสอนให้คิดถึงทานที่ให้แล้วไว้เสมอ ๆ และทำความปลื้มใจในการให้และคิดไว้อีกเช่นเดียวกันว่า เราพร้อมที่จะให้ทานตามกำลังศรัทธาทุกโอกาสที่มีคนมาขอ เพราะเราต้องการทำลายโลภะให้สิ้นไปเพื่อผลใหญ่ที่พึงได้ คือนิพพานในกาลต่อไป
ท่านที่ยินดีในทานเป็นปกติอย่างนี้ จิตย่อมบริบูรณ์ด้วยเมตตาและกรุณา อันเป็นพรหมวิหาร ท่านว่าเพราะผลทานและพรหมวิหารร่วมกันมีบริบูรณ์แล้ว จิตก็เข้าสู่อุปจารสมาธิ ต่อนั้นถ้าได้เจริญวิปัสสนาญาณ โดยใช้อุปจารฌานเป็นบาทแล้วจะได้บรรมรรคผลได้อย่างฉับพลัน
6. เทวตานุสสติกรรมฐาน
เทวตานุสสติ แปลาว่า ระลึกถึงความดีของเทวดาเป็นอารมณ์ เช่น ภาณยักษ์ ภาณพระที่กล่าวถึงท้าวมหาราชทั้ง 4 มีท้าววิรุฬหก ท้าววิรูปักข์ ท้าวกุเวร (ที่นิยมเรียกว่า ท้าวเวสสุวัณ) ดังนี้ก็ถือว่าเป็นการระลึกถึงเทวดาเช่นกัน
พระพุทธเจ้ายอมรับนับถือเรื่องเทวดา พระองค์เองทรงปรารภแก่บรรดาพุทธสาวกเรื่องเทวดาเสมอ ขอให้ดูตามพระพุทธประวัติ จะพบว่าพุทธศาสนาไม่เคยห่างเทวดาเลย พระพุทธศาสนายอมรับนับถือว่ามีเทวดามีจริง และยอมรับนับถือความดีของเทวดาด้วย พระพุทธเจ้าถึงกับตรัสให้พุทธบริษัทที่มีบารมียังอ่อน ให้ระลึกถึงความดีของเทวดาเป็นปกติ เช่นกรรมฐานข้อที่ว่าด้วยเทวตานุสสติ ก็เป็นพระพุทธพจน์ของพระพุทธเจ้าสอนให้คิดถึงความดีของเทวดา
ความดีของเทวดา
เทวดา แปลว่า ผู้ประเสริฐ ความประเสริฐของเทวดามีอย่างนี้ ท่านที่จะเป็นเทวดาก็ต้องเกิดเป็นคนก่อน จะเป็นเทวดานั้นต้องเรียนรู้และปฎิบัติอะไรบ้าง หลักสูตรที่ทำคนให้เป็นเทวดานั้น พระพุทธเจ้าตรัสว่า มี 2 แบบ คือ
เทวดาประเภทที่ 1
เทวดาชั้นกามาวจร คือ ชั้นจาตุมหาราช ชั้นดาวดึงส์ ชั้นยามา ชั้นดุสิต ชั้นนิมมานรดี ชั้นปรนิมมิตวสวัสดี รวม 6 ชั้นด้วยกัน ทั้ง 6 ชั้นนี้ บวกภูมิเทวดาที่เรียกว่าพระภูมิเจ้าที่ และรุกขเทวดา พวกเทวดาที่มีวิมานอยู่ตามสาขาของต้นไม้ ที่เรียกว่านางไม้ เข้ากับเทวดาชั้นจาตุมหาราช เทวดา 6 ชั้นนี้ ท่านว่าใครจะไปเกิดในที่นั้น ๆ เพื่อเป็นเทวดา ต้องศึกษาและปฎิบัติตามหลักสูตรเสียก่อนคือท่านให้เรียนรู้เพื่อเป็นเทวดา

1. หิริ ความละอายต่อความชั่วทั้งหมด ไม่ทำความชั่วทั้งในที่ลับและที่แจ้ง
2. โอตตัปปะ ความเกรงกลัวผลความชั่วจะลงโทษ ไม่ยอมประพฤติชั่วทั้งกายวาจาใจ ทั้งในที่ลับและที่แจ้ง

ทั้งนี้ก็หมายความว่า ต้องเป็นคนมีศีลบริสุทธิ์เป็นปกติ และมีจิตเมตตาปราณีตลอดกาลตลอดสมัย ถึงแม้ยังไม่ฌานสมาบัติก็ไม่เป็นไร เอากันแค่ศีลบริสุทธิ์ มีจิตเมตตาปราณี ใครทำตามนี้ได้ครบถ้วน เกิดเป็นเทวดาปานกลาง ถ้าปฎิบัติได้อย่างเลิศก็เป็นเทวดาชั้นเลิศ ถ้าปฎิบัติได้อย่างกลางก็เป็นเทวดาชั้นกลาง ถ้าปฎิบัติครบแต่หยาบ ก็เป็นเทวดาเล็ก ๆ เช่นภูมิเทวดา หรือรุกขเทวดา
เทวดาประเภทที่ 2
พรหม ท่านจัดพรหมรวมทั้งหมด 20 ชั้นด้วยกัน ท่านแยกประเภทไว้ดังนี้
รูปพรหมมี 16 ชั้น
รูปพรหมคือพรหมที่มีรูปนี้ ท่านแบ่งไว้เป็น 16 ชั้น แยกออกเป็น 2 ประเภท คือ พรหมที่ได้ฌานโลกีย์ มี 11 ชั้น กับพรหมที่เป็นพระอนาคามี และได้ฌาน 4 ด้วย 5 ชั้น รวมพรหมที่มีรูป 16 ชั้น
อรูปพรหม 4 ชั้น
พรหมที่ไม่มีรูปนี้ เป็นโลกีย์พรหม มีทั้งหมดด้วยกัน 4 ชั้น รวมพรหมทั้งหมด 20 ชั้นพอดี
หลักสูตรที่จะไปเป็นพรหม
การที่จะเกิดเป็นพรหม จะต้องตรวจสอบเอง ว่าสามารถไปเกิดในชั้นหลักสูตรต่ำไปหาพรหมก่อน
หลักสูตรอบายภูมิ
อบายภูมิ หมายถึงดินแดน นรก เปรต อสุรกาย และสัตว์เดียรัจฉาน ใครจบหลักสูตรนี้ จะได้ไปเกิดในที่ 4 สถานนี้ หลักสูตรนี้มีดังนี้ คือ ไม่รักษาศีล ไม่ให้ทาน ไม่เคารพคนควรเคารพ เท่านี้ไปเกิิดในอบายภูมิได้สบาย
หลักสูตรเกิดเป็นมนุษย์์
หลักสูตรมนุษย์นี้ ท่านเรียกมนุษย์ธรรม คือธรรมที่ทำให้เกิดเป็นมนุษย์ มี 5 อย่าง คือ

1. ไม่ฆ่าสัตว์ และไม่ทรมานสัตว์ให้วำบากด้วยเจตนา
2. ไม่ถือเอาของของผู้อื่นที่เขาไม่อนุญาตให้ ด้วยเจตนาขโมย
3. ไม่ละเมิดสิทธิมนกามารมณ์ที่เจ้าของไม่อนุญาต คือไม่ละเมิดภรรยา สามี ลูก หลาน และคนในปกครอง ที่ผู้ปกครองไม่อนุญาต
4. ไม่พูดบด ไม่พูดคำหยาบ ไม่พูดส่อเสียดให้เขาแตกร้าวกัน ไม่พูดเพ้อเจ้อโดยไร้สาระ
5. ไม่ดืมสุราและเมลัย ที่ทำให้จิตใจให้มึนเมาไร้สติสัมปชัญญะ ตามหลักสูตรนี้ ถ้าใครสอบได้ คือปฎิบัติได้ครบถ้วน ท่านว่าตายแล้วเกิดเป็นมนุษย์ได้

หลักสูตรรูปพรหม

1. ได้ฌานที่ 1 เกิดเป็นพรหมชั้นที่ 1. 2. 3.
2. ได้ฌานที่ 2 เกิดเป็นพรหมชั้นที่ 4. 5. 6.
3. ได้ฌานที่ 3 เกิดเป็นพรหมชั้นที่ 7. 8. 9.
4. ได้ฌานที่ 4 เกิดเป็นพรหมชั้นที่ 10. 11.

ทั้งหมดนี้เป็นพรหมชั้นโลกีย์
หลักสูตรรูปพรหมอนาคามี พรหมอีก 5 ชั้น คือชั้นที่ 12. 13. 14. 15. 16. รวม 5 ชั้นนี้ ต้องได้บรรลุมรรคผลเป็นพระอนาคนมีได้ฌาน 4 มาก่อน
สำหรับอรูปพรหม 4 ชั้น
ท่านทั้ง 4 ชั้นนี้ ท่านต้องเจริญฌานในกสิณแล้วเจริญอรูปฌาน 4 ได้อีกจึงจะมาเกิดเป็นอรูปพรหมได้ แต่ท่านก็ได้เพียงฌานโลกีย์ ไม่ใช่พระอริยเจ้า
หลักสูตรเทวดาและพรหมมีอย่างนี้ ท่านสอนให้ระลึกนึกถึงความดี คือคุณธรรมที่เทวดาและพรหมปฎิบัติมาแล้ว จนเกิดเป็นเทวดาหรือพรหมได้ ก็ชื่อว่าท่านได้รับผลความดีที่ท่านปฎิบัติมาแล้ว ถ้าปฎิบัติอย่างท่าน เราก็อาจจะมีผลความสุขเช่นท่านเพราะเทวดาขนาดเลวนั้น ดีกว่ามนุษย์ชั้นดีอย่างเปรียบกันไม่ได้เลยเพราะเทวดามีกายเป็นทิพย์ มีที่อยู่เป็นทิพย์ ไปไหนก็เหาะไปได้ ไม่ต้องเหน็ดเหนื่อยเหมือนเรา ฉะนั้นความดีของเทวดานี้ ถึงจะยังไม่ถึงความดีในนิพพานแต่ก็เป็นสะพานสำหรับปฎิบัติเพื่อผลในนิพพาน ได้เป็นอย่างดี เราเป็นพุทธสาวกเมื่อพระพุทธเจ้าท่านว่ามีเราก็ควรเชื่อไว้ก่อน แล้วสร้างสมาธิทำทิพย์จักษุญาณให้เกิด ตรวจสอบคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้าอีกครั้งหนึ่ง จะพบว่าที่ท่านสอนว่า เทวดา พรหม นรก สวรรค์ มีจริงนั้น ท่านบูชาเทวดาท่านอาจดีตามเทวดา
เทวดานุสสตินี้ ถ้าฝึกจนเกิดอุปปจารฌานแล้วท่านเจริญวิปัสสนาญาณต่อ ท่านจะเข้าถึงมรรคผลได้ไม่ยาก เพราะเป็นภูมิธรรมที่ละเอียด และมีแนวโน้มเข้าไปใกล้พระนิพพานมาก

7.มรณานุสสติกรรมฐาน มรณานุสสติ แปลว่านึกถึงความตายเป็นอารมณ์ เรื่องของความตายเป็นของธรรมดาของสัตว์และมนุษย์ที่เกิดมา เมื่อเกิดมาได้แล้ว ก็ต้องตายในที่สุดเหมือนกันหมด พระพุทธเจ้าสอนให้นึกถึงความตายเพื่อประโยชน์อะไร ? เพราะธรรมดาของคนที่มีกิเลสทั่วไป รู้ความตายว่าเป็นธรรมดาจริง แต่ทว่าเห็นว่าเป็นธรรมดาสำหรับผู้อื่นตายเท่านั้น ถ้าความตายจะเข้ามาถึงตนหรือคนที่หรือญาติคนที่รักของตนเข้า ก็ดิ้นรน้เอะอะโวยวาย ไม่ต้องการให้ความตายมาถึงตนหรือคนที่ตนรัก พยายามทุกทางที่จะไม่ยอมตาย ปกติของคนเป็นอย่างนี้ ทั้ง ๆ ที่รู้อยู่แล้วว่า เกิดมาแล้วต้องตาย ไม่ว่าใครจะหนีความตายไม่ได้ การดิ้นรน เอะอะโวยวาย ต้องการให้ความตายไปให้พ้นนี้ เป็นการดิ้นรนเหนือธรรมดา ไม่มีทางทำได้สำเร็จ จะทำอย่างไรความตายก็ต้องจัดการกับชีวิตแน่นอน เมื่อกฎธรรมดาเป็นอย่างนี้ พระพุทธเจ้าจึงทรงสอน คือย่ำตามความเป็นจริงว่าภิกขเว ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ความตายนั้นเป็นสิ่งปกติธรรมดา ไม่มีใครจะหลีกหนีพ้นความตายนี้แบ่งออกเป็นสามอย่างด้วยกัน คือ

1. สมุจเฉทมรณะ ความตายขาดตอน หมายถึงความตายของพระอรหันต์ท่านเสร็จกิจแห่งพรหมจรรย์ คือสิ้นกิเลสแล้ว เหตุที่จะต้องทำให้เกิด คือกิเลสและตัณหาที่จะควบคุมบังคับท่านให้เกิดอีกไม่ได้ ท่านมรณะแล้วท่านไม่ต้องกลับมาเกิดอีก เรียกว่าสมุจเฉทมรณะ แปลว่าตายขาดตอน ไม่กลับมาเกิดอีก
2. ขณิกมรณะ แปลว่า ตายเล็ก ๆ น้อย ๆ ท่านหมายเอาความตาย คือ ความดับหรือการเคลื่อนไปของชีวิต ที่มีการเคลื่อนไปวันหนึ่ง ๆ วันวันเวลาล่วงไป ชีวิตก็เคลื่อนไปใกล้จุดจบสุดยอด คือตายดับทุกขณะ การผ่านไปของชีวิตท่านถือเป็นความตาย คือตายทุกลมหายใจออก และเกิดต่อทุก ๆ ลมหายใจเข้า อาหารเก่าที่บริโภคเข้าไปเป็นการหล่อเลี้ยงชีวิตชั่วคราว เมื่อสิ้นอำนาจของอาหารเก่าร่างกายต้องการอาหารใหม่เข้าไปหล่อเลี้ยงแทน แต่ถ้าอาหารใหม่เข้าไปหล่อเลี้ยงไว้ เมื่อสิ้นสภาพของอาหารเก่าท่านถือว่าร่างกายต้องตายแล้วไปยุคหนึ่ง พอได้อาหารใหม่มาทดแทน ขีวิตก็เกิดใหม่อีกวาระหนึ่ง การเกิดการตายต่อเนื่องกันทุกวันเวลาอย่างนี้ ถ้าอาหารเก่าหมดสภาพไม่บริโภคใหม่ หรือลมหายใจออกแล้วไม่หายใจเข้า สภาพของร่างกายก็จะสิ้นลมปราณ คือตายทันที ที่ทรงอยู่ได้อย่างนี้ก็เพราะได้ปัจจัยบางอย่างค้ำจุนทดแทนกันเข้าไป ท่านสอนให้มองเห็นสภาพของสังขารร่างกายว่ามีความตายเป็นปกติทุกวันเวลาอย่าง นี้ ท่านเรียกว่าขณิกมรณะ แปลว่าตายทีละเล็กละน้อยหรือตายเล็ก ๆ น้อย ๆ
3. กาลมรณะ และ อกาลมรณะ กาลมรณะ แปลว่า ตายตามกาลสมัย ที่ชาวโลกนิยมเรียกว่า ถึงที่ตาย คือสิ้นอายุ อย่างขนิดที่ไม่มีการแก้ไขได้ อกาลมรณะแปล ว่า ตายในโอกาสที่ยังไม่ถึงกาลควรตาย แต่ต้องตายเพราะกรรมบางอย่างที่เป็นอกุศลเข้ามาบีบคั้นให้ตาย การตายประเภทหลังนี้ พอมีทางต่อให้อายุยืนยาวต่อไปได้ตามสมควรแก่กรรมในอดีต จะต่อให้เลยพอดีนั้นไม่ได้ พวกตายแบบกาลมรณะตายไปแล้ว เสวยผลกรรมทันที แต่พวกที่ตายแบบอกาลมรณะนี้ตายแล้วยังไม่ไปเสวยผลกรรมทันที ต้องไปเป็นสัมภเวสี แสวงหาที่เกิดก่อน คือรอกาลที่จะถึงกาลมรณะก่อน เมื่อถึงเวลาแล้วจึงจะได้รับผลกรรมดีและกรรมชั่วที่ทำไว้ ขณะที่ยังไม่ได้รับผลกรรมที่ทำไว้นั้น ต้องลำบากในเรื่องอาหารและที่อยู่ ท่องเที่ยวไปตามความต้องการ พวกตายแบบอกาลมรณะนี้ ที่ชาวโลกนิยมเรียกว่า ตายโหงนั้นเอง เช่น ถูกฆ่าตาย คลอดลูกตาย รถทับตาย ฟ้าผ่าตาย ฆ่าตัวตาย งูกัดตาย รวมความว่า ตายแบบผิดปกติไม่ใช่ป่วยตายตามธรรมดาเรียกว่า อกาลมรณะ คือตายก่อนกำหนดตายทั้งนั้น การตายแบบนี้ ถ้ามีท่านผู้รู้ช่วยเหลือ สามารถช่วยให้พ้นตายได้ เช่น ที่นิยมเรียกกันว่าสะเดาะเคราะห์ หรือต่ออายุ การสเดาะเคราะห์หรือต่ออายุนั้นต้องทำโดยธรรมจริง ๆ และรู้จริงจึงจะใช้ได้

นึกถึงความตายมีประโยชน์
ประโยชน์ของการนึกถึงความตาย ทำให้คนไม่ประมาท เพราะรู้ตัวว่าจะตายจะได้แสวงหาความดีใส่ตัว โดยรู้ตัวว่าชาตินี้จนเพราะชาติก่อนให้ทานไว้น้อย ถ้าชาติหน้าไม่อยากจนอีก ก็พยายามให้ทานเสมอ ๆ ตามกำลังทรัพย์ที่พอจะให้ได้ และอย่าให้จนหมดตัว จะเกินพอดี ต้องให้พอเหมอะพอดี ไม่เดือดร้อนภายหลังนั้นแหละจึงจะควร
รู้ตัวว่ามีโรคมาก ป่วยไข้ไม่สบายเสมอๆ ของหายบ่อย ๆ รูปร่างสวยน้อยไป คนในบังคับบัญชาดื้อด้าน วาจาไม่ศักดิ์สิทธิ์ อารมณ์ความจำเสื่อม ถ้าต้องการให้สิ่งบกพร่องเหล่านี้สมบูรณ์ในชาติหน้า จะได้รักษาศีล 5 ให้บริสุทธิ์ครบถ้วนแล้วจะได้รับอนิสงส์ มีอายุยืน รูปสวย ไม่มีโรคภัยรบกวน ไม่มีภัยจากโจรรบกวนทรัพย์สมบัติ คนในบังคับบัญชาอยู่ในโอวาทเป็นอันดี ไม่มีใครดื้อด้าน มีวาจาศักดิ์สิทธิ์ พูดอะไรเป็นนั้น มีสติสัมปชัญญะสมบูรณ์ก็ตั้งใจรักษาศีลให้บริสุทธิ์
ถ้าเห็นว่า มีปัญญาน้อย ไม่ใคร่ทันเพื่อน ก็พยายามเจริญสมถกรรมฐาน วิปัสสนากรรมฐาน พอมีฌานมีญาณเล็กน้อย ในชาติต่อไปก็จะเป็นคนมีปัญญาเลิศ
ถ้าเห็นว่า ความเกิดเป็นทุกข์ เพราะการเกิด ไม่ว่าจะเกิดเป็นอะไร มีตระกูลสูงส่งประการใดก็ตาม ต้องประสบกับความทุกข์อย่างมหันต์ และหลีกเลี่ยงไม่ได้ ไม่ต้องการความเกิดอีกก็เร่งรัดเจริญสมถะให้ได้ฌานต้น แล้ววิปัสสนาญาณให้จบกิจพระศาสนา ท่านที่นึกถึงความตายเป็นปกติ หรือที่เรียกว่าเจริญมรณานุสสติกรรมฐาน กรรมฐานกองนี้ เป็นกรรมฐานหลักสำหรับเจริญวิปัสสนาญาณ จะเป็นเทวดา เป็นพรหม เป็นพระอรหันต์ ก็ต้องอาศัยการปรารภความตายเป็นปกติ แม้สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเอง พระองค์แม้จะเป็นพระพุทธเจ้า พระองค์ก็ไม่ทิ้งมรณานุสสติกรรมฐาน คือนึกถึงความตายเป็นอารมณ์ วันหนึ่งพระองค์ตรัสถามอานนท์ว่า อานันทะ ดูก่อนอานนท์ เธอนึกถึงความตายวันละกี่ครั้ง พระอานนท์กราบทูลตอบว่า นึกถึงความตายวันละเจ็ดครั้งพระเจ้าข้า พระองค์ตรัสว่า ยังห่างมากอานนท์ ตถาคตนึกถึงความตายทุกลมหายใจเข้าออก การนึกถึงความตายเป็นปกติเป็นของดี แม้พระพุทธเจ้ายังเฝ้าคิดถึงความตาย เพราะผู้ที่คิดถึงความตายรู้ตัวว่าจะต้องตายแล้วย่อมไม่สั่งสมความชั่ว คอยปลีกตัวออกจากชั่วและมีอารมณ์ไม่หวั่นไหว ในเมื่อความตายมาถึงแล้ว เพราะคิดอยู่รู้อยู่เสมอแล้วว่าเราต้องตายแน่ ความตายนี้หานิมิตเครื่องหมายไม่ได้ กำหนดการเกิดหมอบอกได้ แต่กำหนดเวลาตายไม่มีใครกำหนดได้แน่นอน สำหรับปุถุชนคนธรรมดา สำหรับพระอริยเจ้าหรือท่านที่ชำนาญในอานาปานุสสติกรรมฐาน ท่านสามารถบอกเวลาตายที่แน่นอนของท่านได้ พระอริยเจ้าที่จะบอกเวลาได้ ก็ต้องเป็นท่านที่ได้วิชาสามเป็นอย่างน้อย ถ้ามีความรู้พิเศษต่ำกว่านั้นท่านก็กำหนดเวลาตายไม่ได้เหมือนกัน ท่านเปรียบชีวิตไว้คล้ายกับคนขีดเส้นบนผิวน้ำ ขีดพอปรากฎว่ามีเส้น แล้วในทันทีเส้นที่ขีดนั้นก็พลันสูญไป ชีวิตของสัตว์ที่เกิดมาก็เช่นเดียวกัน ความตายรออยู่แค่ปลายจมูก ถ้าสิ้นลมปราณเมื่อไร ก็สิ้นภาระเมื่อนั้น เอาความยั่งยืนไม่ได้เลย
ท่านที่เจริญมรณานุสสติกรรมฐาน เมื่อท่านคิดถึงความตายเป็นปกติ จนเห็นความตายเป็นปกติธรรมดา เตรียมพร้อมเพื่อรับสถานการณ์ คือให้ทาน รักษาศีล เจริญภาวนาพอสมควร แก่ความต้องการแล้ว ถ้าคิดให้ไกลไปอีกสักนิดว่าความตายเป็นของมีแน่ เราไม่หนักใจแล้ว ความเกิดต่อไปก็ไม่มีแน่ จะเกิดเป็นอะไรก็ตามเต็มไปด้วยความทุกข์ หนีีทุกข์ไม่พ้น เราไม่ต้องการความเกิดอันเป็นเหยื่อของวัฏฏะอีก แม้แต่ร่างกายอันเป็นที่หวงแหนยิ่งจะต้องพังทลายเรายังไม่มีเยื่อใย ็สมบัติอะไรในโลกีย์ที่เราต้องการ เราไม่ต้องการอะไรอีก เทวโลก พรหมโลก เราไม่ต้องการ สิ่งที่พอใจที่สุดก็คือพระนิพพาน ทำใจให้ว่างจากความเกิด ความเกาะในชาติภพ ปรารภพระนิพพานในชาติปกติ อย่างนี้ ท่านมีหวังสิ้นชาติสิ้นภพ ประสบผลอย่างยอด คือถึงพระนิพพานใจชาติปัจจุบันแน่นอน
8. กายคตานุสสติกรรมฐาน
กายคตานุสสติ แปลว่า พิจารณากายให้เห็นว่า ไม่สวยไม่งาม มีความโสโครก ตามกฎแห่งความเป็นจริงเป็นอารมณ์ กายคตานุสสตินี้เป็นกรรมฐานสำคัญที่พระอริยเจ้าทุกองค์ไม่เคยเว้น เพราะพระอริยเจ้าก่อนแต่จะได้สำเร็จมรรคผล ทุกท่านนิยมพิจารณาให้เห็นว่าไม่สวย ไม่น่ารัก น่ารังเกียจ เพราะมีสภาพน่าสะอิดสะเอียนตามปกติเป็นอารมณ์ และกายคตานุสสตินี้เป็นกรรมฐานพิเศษกว่ากรรมฐานกองอื่น ๆ เพราะถ้าพระโยควาจรพิจารณาตามกฎของกายคตานุสสติ ผลที่ได้รับจะเข้าถึงปฐมฌาน แต่ถ้ายึดสีต่าง ๆ ร่างกายที่ปรากฎมีสีแดงของเลือดเป็นต้น ยึดเป็นอารมณ์ในการเพ่งกสิณ กรรมฐานกองนี้ก็มีผลได้ฌาน 4 ตามแบบของกสิณ
การพิจารณา ตามแนวสอนในวิสุทธิมรรคท่านให้พิจารณาอาการ 32 คราวละ 5 อย่าง เช่น พิจารณา ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ รวม 5 อย่างเป็นหมวดหนึ่ง ท่านให้พิจารณาตามลำดับและย้อนกลับ เช่นพิจารณาทั้งสีและสัณฐาน สภาพตามความเป็นจริง ว่าไม่มีอะไรสวยงามเพราะมีความสกปรกโสโครกอยู่เป็นปกติ ต้องคอยขัดสีฉวีวรรณอยู่เสมอๆ ทั้ง ๆ ที่คอยประคับประคองอยู่เพียงใดสิ่งเหล่านี้ก็ยังจะมีการแปดเปืิ้ื้อนสกปรก อยู่เสมอ เช่น ผมก็ต้องคอยหวี คอยสระชำระอยู่ทุกวัน ถ้าปล่อยทิ้งไว้ไม่สนใจเพียง 3 วัน เหงื่อไคลก็จะจับทำให้เหม็นสาบเหม็นสาง รวมกายทั้งกายนี้ ท่านแสวงหาความจริงจากกายทั้งมวลว่า มันสวยจริงสะอาดจริงหรือไม่ ค้นคว้าหาความจริงให้พบ กายทั้งกายที่ว่าสวยนั้นมีอะไรเป็นความจริง ความสวยของร่างกายมีความจริงเป็นอย่างนี้ ร่างกายทั้งกายที่ว่าสวยนั้น ไม่มีอะไรสวยจริงตามที่คิด เพราะร่างกายนี้เต็มไปด้วยสิ่งโสโครก คืออวัยวะภายใน มีตับ ไต ไส้น้อย ไส้ใหญ่ กระเพาะ น้ำเลือด น้ำเหลือง น้ำหนอง น้ำดี อุจาระ ปัสสาวะ เหงื่อไคล ที่หลั่งไหลออกมาภายนอก ความจริงขังอยู่ภายในของร่างกาย เนื้อที่ปราศจากผิวคือหนังหุ้มห่อ จะมองเห็นไม่เห็นความสวยสดงดงามเลย ยิ่งมีเลือดหลั่งไหลทั่วร่างแล้ว ยิ่งไม่น่าปรารถนาเลย แทนที่จะน่ารัก น่าประคับประคอง กลับกลายเป็นของน่าเกลียด ไม่มีใครปรารถนาจะอยู่ใกล้ ถ้าลอกเนื้อออก จะแลเห็นใส้ใหญ่ ไส้น้อย ปอด กระเพาะอุจจาระ กระเพาะปัสสวะ และม้าม ไต น้ำเลือด น้ำหนอง เสลด หลั่งไหลอยู่ทั่วร่างกาย มองแล้วอยากจะอาเจียนมากกว่าน่ารัก ถ้าฉีกกระเพาะออก ภายในกระเพาะจะพบึอุจจาระ ปัสสาวะอยู่ภายใน เป็นภาพที่อยากหนีมากกว่าเป็นภาพที่น่ารัก ถ้าเอาอวัยวะต่าง ๆ ออกหมด จะเห็นแต่ร่างโครงกระดูก ที่มีสภาพเหมือนโครงบ้านเรือน ตั้งตระหง่านอยู่ โครงกระดูกทั้งสองร้อยท่อนนี้ ปะติดปะต่อกันอยู่เป็นท่อนน้อยและท่อนใหญ่ มีเนื้อและเลือดติดเกรอะกรัง ท่านคิดตามไป ท่านเห็นหรือยังว่าส่วนที่มี เปอร์เซ็นต์ที่เห็นว่าพอจะเป็นของสวยของงาม มีนิดเดียวคือตอนหนังกำพร้าเท่านั้น หนังนี้ใช่ว่าจะเกลี้ยงเกลาเสมอไปก็หาไม่ ต้องคอยชำระล้างตลอดวันและเวลา เพราะสิ่งโสโครกภายในพากันหลั่งไหลมาลบเลือนความผุดผ่องของผิวตลอดวัน ถ้าไม่คอยชำระล้าง เจ้าตัวปฎิกูลนั้นก็จะพอกพูนเสียจนเลอะเทอะแถมจะส่งกลิ่นเหม็นสาป เหม็นสางตลบไปทั่วบริเวณช่องทวาร อุจจาระ ปัสสาวะ ก็จะพากันหลั่งไหล่ออกมา ตามกำหนดเวลาที่มันต้องออก สิ่งที่น่าคิดก็คือ ผู้นิยมตนเองว่าสวยหรือเทิดทูนใครก็ตามว่าสวย ต่อเมื่อสิ่งโสโครกหลั่งไหลออกมา เขากลับไม่สนใจ ไม่พยายามมองหาความเป็นจริงจากของจริง กลับรอให้ชำระล้างสิ่งโสโครกเสียก่อน จึงใคร่ครวญและสนใจ ต่างคนต่างพยายามหลบหลีกไม่รับรู้ความเป็นจริงของสังขารร่างกายในส่วนที่สก ปรกโสโรก ทั้งนี้ เพราะกิเลสและตัณหาปกปิดความจริงไว้ ทั้ง ๆ ที่อุจาระหลั่งไหลโสโครก ทั้งนี้ เพราะกิเลสและตัณหาปกปิดความจริงไว้ ทั้ง ๆ ที่อุจาระหลั่งไหล ออกมาทุกวัน เหงื่อไคลมีเสมอ เสมหะน้ำลายออกไม่เว้นแต่ละนาที แต่เจ้ากิเลสและ ตัณหามันก็พยายามโกหกมดเท็จ ปัดเอาความจริงออกมาจากความรู้สึก หากพยายามสอบสวน ทบทวนความรู้สึกค้นคว้าหาความจริง ยอมรับรู้ตามกฎของความจริงว่า สังขารร่างกายนี้ไม่มีอะไรน่ารัก มีสภาพเป็นส้วมเคลื่อนที่ เพราะภายในมีแต่สิ่งโสโครกต่าง ๆ ตามที่กล่าวมาแล้ว ถ้าเรารักส้วม ถ้าเราประคับประคองเราก็ประคับประคองส้วม ถ้าเราเทิดทูน เราก็เทิดทูนส้วม จะว่าส้วมปกติเลวแล้ว ความจริงส้วมปกติดีกว่าส้วมเคลื่อนที่มาก เพราะส้วมปกติมันตั้งอยู่ตามที่ของมัน มันไม่ไปรบกวนใคร เราไม่เดินเข้าใกล้ มันก็ไม่มาหาเรา ไม่รบกวน ไม่สร้างทุกข์ ไม่หลอกหลอน ไม่ยั่วยวนชวนให้เกิดราคะ แต่เจ้าส้วมเคลื่อนที่นี้มันร้ายกาจ เราไม่ไปมันก็มา เราไม่มองดูมันก็พูดให้ได้ยิน เสแสร้งแกล้งตกแต่งปกปิดสิ่งที่น่าเกลียดด้วยสีผ้าที่หลายหลากสี กลบกลิ่นเหม็นด้วยกลิ่นหอม หาอาภรณ์มาประดับ เพื่อปกปิดพรางตากันเห็นสิ่งที่ไม่น่าชม เพื่อตาจะได้หลงเหยื่อติดในอาภรณ์เครื่องประดับ ผู้เห็นท่ีไร้การพิจารณา และมีสภาพเป็นส้วมเช่นเดียวกัน เป็นส้วมที่ไร้ปัญญาเหมือนกัน ต่างส้วมต่างก็หลอกหลอนกัน ปกปิดสิ่งโสโครกมิให้กันและกันเห็น ความจริงทั้ง ๆ ที่ตัวเองก็มีครบถ้วน แทนที่จะเห็นตัว รู้ตัวว่าข้านี้ก็เป็นผู้เลิศในความเหม็น เลิศในส่วนของความสกปรกเหมือนเธอ แทนที่จะเป็นอย่างนั้นกลับปกปิดพยายามข่มตนเองว่า ฉันนี้แหละยอดผู้ศิวิไลซ์ละ น่าสงสารสัตว์ผู้เมาไปด้วยราคะ มีอารมณ์ หน้ามืดตามัวเพราะอำนาจกิเลสแท้้ๆ ถ้าเขามองตัวเองสักนิด ก็จะเห็นตัวเอง และจะมองเห็นผู้อื่นตามความเป็นจริง พระอริยเจ้าท่านนิยมความจริง รู้จริง เห็นจริง ค้นคว้าจริง ไม่หลอกหลอนตนเอง ท่านจึงได้บรรลุมรรคผลเพราะพิจารณาตนเองเป็นส่วนใหญ่ ท่าน จงพิจารณาตนเองให้เห็นชัด จนเป็นนิมิตเป็นปฎิภาคนิมิต สร้างสมาธิให้เป็นอัปปนาสมาธิ โดยพิจารณาสังขารให้เห็นว่าไม่สวยไม่งามนี้ เมื่ออัปปนาสมาธิแล้ว จงยึดสีที่ปรากฎในร่างกายที่สีแดงเป็นต้น หรือจะเป็นสีอะไรก็ได้ ยึดเอาเป็นอารมณ์กสิณ ท่านจะได้ฌานที่ 4 ภายในเวลาเล็กน้อย ต่อไปก็ยึดสังขารที่ท่านเห็นว่าเป็นของน่าเกลียดนี้ ให้เป็น
อนิจจัง คือมีความไม่เที่ยง เพราะมีความเปลี่ยนแปลงทรุดโทรมไปทุกวันเวลาเป็นปกติ
ทุกขัง เพราะอาศัยที่มันเคลื่อนไปสู่ความทำลายทุกวันเวลา มันนำความไม่สบายกายไม่สบายใจจากโรคภัยไข้เจ็บ และในการกระทบกระทั่งทางอารมณ์ ให้เกิดความเดือดร้อนทุกวันเวลา จึงจัดว่าสังขารร่างกายนี้เป็นรังของความทุกข์ ให้เห็นเป็น
อนัตตา เพราะความเสื่อม ความเคลื่อน และในที่สุดคือความทำลายขันธ์ เราไม่ต้องการอย่างนั้น แต่มันเป็นไปตามนั้นเพราะเป็นกฎธรรมดาของขันธ์ จะต้องเป็นอย่างห้ามไม่ได้บังคับไม่ได้ของสังขารร่างกายนี้แหละ พระพุทธเจ้าจึงสอนให้ปล่อยอารมณ์ในการยึดถือเสีย เพราะจะยึดจะถือเพียงใดก็ไม่เป็นไปตามความต้องการ สังขารร่างกายเป็นอย่างนี้เหมือนกันหมด ไม่ว่าที่มีใจครองหรือไม่มีใจครองตราบใดที่เรายังต้องการ สังขารเราต้องประสบความทุกข์ ความทรมาน เพราะสิ่งโสโครก ที่เข้าประกอบเป็นขันธ์ เราเห็นสภาพความเป็นจริงของสังขารร่างกายนี้ว่า เป็นของโสโครก ไม่น่ารัก ไม่น่าปรารถนา ควรปลีกตัวออกให้พ้นจริง เราเห็นสังขารร่างกายว่าเป็นอนิจจังไม่เที่ยง ไม่ยั่งยืนจริง เราเห็นสังขารร่างกายว่าเป็นทุกข์จริง เราเห็นสังขารร่างกายว่าเป็นอนัตตาจริง ขึ้นชื่อว่าความเกิดเป็นทุกข์ โรคนิทธัง เรือนร่างของขันธ์ 5 เป็นรังของโรค ถ้าร่างกายไม่มี โรคก็มาเบียดเบียนก็ไม่มี เพราะไม่มีร่างกายให้โรคอาศัย ปภังคุณัง เรือนร่างมีสภาพต้องผุพัง ถ้าไม่มีเรือนร่าง เรื่องการผุพังอันเป็นเครื่องเสียดแทงใจให้เกิดทุกข์ก็ไม่มี เมื่อร่างกายไม่มีจะเอาอะไรมาเป็นอนัตตา เราไม่ต้องการทุกข์ที่มีความเกิดเป็นสมุฎฐาน เราไม่ต้องการความเกิดในวัฎฎะอีก เราต้องการนิพพาน ที่ไม่มีความเกิดและความตาย เป็นดินแดนเกษมที่หาความทุกข์มิได้ พระนิพพานนั้นพระพุทธเจ้าสอนไว้ว่า ท่านที่จะไปสู่พระนิพพานได้ไม่มีอะไรยาก ท่านสอนให้พิจารณาให้เห็นความจริงของร่างกายว่าโสโครก ถอนความรักความอาลัยในสังขารเสีย เราเชื่อแล้วว่าสังขารร่างกายเป็นทุกข์ เพราะอารมณ์ยึึดมั่นว่า ร่างกายเป็นเรา เป็นของเรา เราคือร่างกาย ร่างกายคือเรา ความคิดเห็นอย่างนี้ เป็นความคิดเห็นของผู้อุปาทาน เรารู้แล้ว เราเห็นแล้ว คือ เราเห็นว่าสังขารร่างกายไม่น่ารัก มีความสกปรกน่าสอิดสะเอียน ร่างกายไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เราไม่ในร่างกาย ร่างกายไม่มีในเรา เราคือจิตที่มีสภาพไม่แก่ ไม่ตาย ไม่สลายตัว ที่เข้ามาอาศัยร่างกายที่ประกอบไปด้วย
ธาตุ 4 คือ ดิน น้ำ ลม ไฟ
นามธรรม 4 คือ เวทนา สัญญา สังขาร วิญญาน
อัน เป็นอย่างเป็นเครื่องประกอบ เป็นเครื่องจักรกลที่บริหารตนเองโดยอัตโนมัติ ร่างนี้ค่อยเจริญขึ้นและเสื่อมลง มีการสลายตัวไปในที่สุด พระพุทธองค์ทรงสั่งสอนให้ตัด ความพอใจในสรรพสังขารทั้งหมดเสีย ให้ได้ และให้ตัดราคะ คือความกำหนัดยินดีในสรรพสังขารทั้งหมด คือไม่ยึดอะไรเลย ในโลกนี้ว่า เป็นของเรา ไม่มีอะไรในเรา เราไม่มีในอะไรทั้งสิ้น เราคือจิต ท่ีมีคุณวิเศษดีกว่าอัตตภาพทั้งปวง เราเกลียดสรรพวัตถุทั้งหมด เราไม่ยอมรับสรรพวัตถุ แม้แต่เรือนร่างที่เราอาศัยนี้เป็นของเรา และเป็นเรา เราปล่อยแล้วในความยึดถือ แต่จะอาศัยอยู่ชั่วคราวเพื่อสร้างสรรค์ความดี สังขารจะเปลี่ยนแปลงก็เป็นเรื่องของสังขาร สังขารร่างกายจะผุพัง ก็เป็นเรื่องของสังขารร่างกาย เราไม่รับรู้รับทราบ เราวางแล้ว จากภาระในการยึดถือ เรามีความสุขแล้ว เรามีพระนิพพานเป็นเป็นที่ไปในกาลข้างหน้า สร้างอารมณ์ความโปร่งใจให้มีเป็นปกติ ยึดพระนิพพานเป็นอารมณ์ทำจิตเป็นปปกติ จิตยึดความไม่เที่ยง เป็นทุกข์เป็นอนัตตา จนเป็นปกติ เห็นอะไร ได้อะไรมา คิดเห็นว่า นี่มันไม่ใช่ของเราจริง เขาให้รับ เพื่อเกืื้อกูลแก่อัตภาพชั่วคราว ไม่ช้าก็คนต่างสลาย ทั้งของที่ได้มาและอัตตภาพ ใครไปก่อนไปหลังกันเท่านั้น จนอารมณ์มีความรู้สึกอย่างนี้ีเป็นปกติ จิตก็ว่างจากอุปาทาน ในที่สุดก็ถึงพระนิพพานสมความมุ่งหมาย

<center></center> 9. อานาปานานุสสติกรรมฐาน อานาปานานุสสติ แปลว่า ระลึกถึงลมหายใจเป็นอารมณ์ กรรมฐานกองนี้เป็นกรรมฐานใหญ่คลุมกรรมฐานกองอื่น ๆ เสียสิ้น เพราะจะปฎิบัติกรรมฐาน 40 กองนี้ กองใดกองหนึ่งก็ตาม จะต้องกำหนดลมหายใจเสียก่อน หรือมิฉะนั้นก็ต้องกำหนดลมหายใจร่วมไปพร้อม ๆ กับกำหนดพิจารณากรรมฐานกองนั้น ๆ จึงจะได้ผล หากท่านผู้ใดเจริญกรรมฐานกองใดก็ตาม ถ้าเว้นการกำหนดเสียแล้ว กรรมฐานที่ท่านเจริญจะไม่ได้ผลรวดเร็วสมความมุ่งหมาย อานาปานานุสสตินี้ มีผลผลถึงฌาน 4 สำหรับท่านที่มีเป็นพุทธสาวก ถ้าท่านที่มีบารมีในวิสัยพุทธภูมิ ท่านผู้นั้นจะทรงฌานในอานาปานานุสสติถึงฌานที่ 5
อานาปานานุสสติระงับกายสังขาร
เมื่อมีทุกขเวทนาเกิดขึ้นทางกาย ท่านที่ได้ฌานในอานาปานานุสสติ เข้าฌานในอานาปาน์จนถึงจตุตถฌานแล้ว ทุกขเวทนานั้นจะระงับไปทันที ทั้งนี้มิใช่หมายความว่าเวทนาหายไป แต่เป็นเพราะเมื่อเข้าถึงฌาน 4 ในอานาปาน์นี้แล้ว จิตจะแยกออกจากขันธ์ 5 ไม่รับรู้ทุกขเวทนาของขันธ์ทันที ท่านที่ได้ฌานในอานาปานุสสตินี้ ท่านจะไม่ได้รับทุกขเวทนาอย่างสาหัส เมื่อทุกข์ทางร่างกายเกิดขึ้น เพราะท่านหนีทุกข์ได้ด้วยการเข้าฌาน แยกจิตกับขันธ์ 5 ออกจากกันเป็นกรรมฐานที่ให้ผลสูงมาก
รู้เวลาตายได้ที่แน่นอน
ท่านที่ได้ฌานอานาปานานุสสตินี้ สามารถรู้กำหนดเวลาตายของท่านได้ ตรงตามความเป็นจริงเสมอ โดยกำหนดล่วงหน้าเป็นแรมปี เมื่อจะตาย ท่านก็สามารถบอกเวลาได้ว่า เวลาเท่านั้นเท่านี้ท่านจะตาย และตายด้วยอาการอย่างไร เพราะโรคอะไร
ช่วยกรรมฐานกองอื่น
ท่านที่ได้ฌาน 4 ในอานาปาน์นี้แล้ว จะปฎิบัติในกรรมฐานกองอื่น ๆ อีก 39 กองนั้น ท่านเข้าฌานในอานาปาน์ก่อน แล้วถอยหลังจิตมาดำรงอยู่แค่อุปจารสมาธิ แล้วกำหนดกรรมฐานกองนั้น ๆ ท่านจะเข้าถึงจุดสูงสุดในกรรมฐานกองนั้น ๆ ได้ภายไน 3 วันเป็นอย่างช้า ส่วนมากได้ถึงจุดสูงสุดของกรรมฐานกองนั้น ๆ ภายในที่นั่งเดียว คือคราวเดียวเท่านั้นเอง
จุดจบของอานาปานานุสสติ
จุดจบของอานาปานานุสสตินี้ คือ ฌานที่ 4 หรือที่ 5 ก็ได้แก่การกำหนดลมหายใจจนไม่ปรากฎลมหายใจ ที่ท่านเรียกกันว่าลมหายใจขาด แต่ความจริงลมหายใจไม่ขาดหายไปไหน เพียงแต่ว่าร่างกายกับจิตแยกกันเด็ดขาด จิตไม่รับทราบอาการทางกายเท่านั้น เมื่อจิตไม่รับรู้เสียแล้ว การหายใจหรือการเคลื่อนไหวใด ๆ ทางกาย จึงไม่ปรากฎแก่จิตตามความนิยม ท่านเรียกว่าลมขาด
วิธีปฏิบัติในอานาปานานุสสติ
การปฎิบัติในอานาปานานุสสตินี้ ไม่มีอะไรยุ่งยากมากนัก เพราะเป็นกรรมฐานที่ไม่มีองค์ภาวนา และไม่มีพิธีรีตองอะไรมากนัก เพียงแต่คอยกำหนดลมหายใจเข้าออกตามฐานที่ท่านกำหนดไว้ให้รู้อยู่ว่าครบถ้วน เท่านั้น เวลาหายใจเข้าก็รู้ว่าหายใจเข้าหายใจออกก็รับรู้ว่าหายใจออก พร้อมกับสังเกตลมสังเกตลมกระทบฐาน 3 ฐาน
ฐานที่กำหนดรู้ของลม
ฐานกำหนดรู้ที่ลมเดินผ่านมี 3 ฐาน คือ
ฐานที่ 1 ท่านให้กำหนดที่ริมฝีปาก และที่จมูก เมื่อหายใจเข้า ลมกระทบที่จมูก เมื่อหายใจออกลมกระทบที่ริมฝีปาก
ฐานที่ 2 หน้าอก เมื่อลมผ่านเข้าหรือผ่านออกก็ตาม ลมจะต้องกระทบที่หน้าอก หมายเอาภายใน ไม่ใช่หน้าอกภายนอก ลมกระทบทั้งลมเข้าและลมออกเสมอ
ศูนย์ที่หน้าท้องเหนือสะดือนิดหน่อย ลมหายใจเข้าหรือออกก็ตาม จะต้องกระทบที่หน้าท้องเสมอทุกครั้ง
3 ฐานนี้มีความสำคัญมาก เป็นเครื่องวัดอารมณ์ของจิต เพราะจิตกำหนดจับฐานใดฐานหนึ่งไม่ครบ 3 ฐาน แสดงว่าอารมณ์ของจิตระงับอกุศลที่เรียกว่านิวรณ์ 5 ได้ แต่อารมณ์หยาบ อารมณ์อกุศลที่เป็นอารมณ์กลางและละเอียดยังระงับไม่ได้ สมาธิของท่านผู้นั้น อย่างสูงก็ได้เพียงขณิกสมาธิละเอียดเท่านั้น ยังไม่เข้าถึงอุปจารสมาธิยังไกลต่อฌานที่ 1 มาก
ถ้าท่านผู้ปฏิบัติ กำหนดรู้ลมผ่านได้ 2 ฐาน แสดงว่าอารมณ์ของท่านผู้นั้นดับอกุศลคือนิวรณ์ได้ในอารมณ์ปานกลาง ส่วนอารมณ์นิวรณ์ที่ละเอียด อันเป็นอนุสัย คือกำลังยังต่ำยังระงับไม่ได้ สมาธิของท่านผู้นั้นอย่างสูงก็แค่อุปจารสมาธิ จวนจะเข้าถึงปฐมฌานแล้ว
ถ้ากำหนดรู้ลมผ่านกระทบได้ทั้ง 3 ฐาน ท่านว่าท่านผู้นั้นระวับนิวรณ์ละเอียดได้แล้ว สมาธิเข้าปฐมฌาน
ส่วนฌานต่าง ๆ อีกสาม คือ ฌานที่ 1. 2. 3. 4. อยากทราบโปรดพลิกไปดูข้อที่ว่าด้วยฌาน จะเข้าใจชัด
นับลม
การกำหนดลมเป็นของยาก เพราะจิตของเราเคยท่องเที่ยวมานาน ตามใจเสียจนเคย จะมาบังคับกันปุบปับให้อยู่นั้น ยากที่จิตใจจะยอมหมอบราบคาบแก้ว เมื่อระวังอยู่แกก็ทำท่าเหมือนจะยอมจำนน แต่พอเผลอเพียงเสี้ยววินาทีเท่านั้น แกก็ออกไปเหนือไปใต้ตามความต้องการของแก กว่าเจ้าของจะรู้ก็ไปไกลแล้ว อารมณ์ของจิตเป็นอย่างนี้ เมื่อทำไปถ้าเอาไม่อยู่ ท่านให้ทำดังต่อไปนี้
ฝึกทีละน้อย
ท่านสอนให้นับลมหายใจเข้าหายใจออก เข้าครั้ง ออกครั้ง นับเป็นหนึ่ง ท่านให้กำหนดนับดังต่อไปนี้ นับ 1. 2. 3. 4. 5. เอาแค่เข้าออก 5 คู่ นับไปและกำหนดรู้ฐานทั้ง 3 ไปด้วย กำหนดใจไว้ว่า เราจะกำหนดรู้ลมหายใจเข้าออกเพียง 4 คู่ พร้อมด้วยรู้ฐานลมทั้ง 3 ฐาน แล้วก็เริ่มกำหนดฐานและนับลม พอครบ 5 คู่ ถ้าอารมณ์ยังสบาย ก็นับไป 1 ถึง 5 เอาแค่นั้น พอใจเริ่มพล่าน ถ้าเห็นท่าจะคุมไม่ไหว ก็เลิกเสียหาความเพลิดเพลินตามความพอใจ เมื่ออารมณ์ดีแล้วก็นับใหม่ ไม่ต้องภาวนา เอากันแค่รู้เป็นพอ เมื่อนับเพียง 5 จนอารมณ์ชินไม่หนีไม่สายแล้ว ก็เลื่อนไปเป็น 7 คู่ 8 คู่ 9 คู่ 10 คู่ จนกว่าอารมณ์จิตจะทรงเป็นฌานได้นานตามสมควร
ผ่อนสั้นผ่อนยาว
การเจริญอานาปานานุสสตินี้ มีอาการสำคัญของนักปฏิบัติใหม่ ๆ อย่างหนึ่ง คืออารมณ์ซ่าน เวลาที่จิตไม่สงบจริงมีอยู่ พอเริ่มต้น อารมณ์ฟุ้งซ่านก็เริ่มเล่นงานทันที บางรายวันนี้ทำได้เรียบร้อยอารมณ์สงัดเป็นพิเศษ จิตสงัดผ่องใส อารมณ์ปลอดโปร่งกายเบา อารมณ์อิ่มเอิบ พอรุ่งขึ้นอีกวัน คิดว่าจะดีกว่าวันแรก หรือเอาเพียงสม่ำเสมอแต่กลับผิดหวัง เพราะแทนที่จะสงัดเงียบ กลับฟุ้งซ่านจนระงับไม่อยู่ ก็ให้พยายามระนับ และนับ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. ถ้านับก็ไม่เอาเรื่องด้วย ยิ่งฟุ้งใหญ่ ท่านตรัสสอนไว้ในบทอานาปานานุสสติว่า เมื่อเห็นว่าเอาไว้ไม่ได้จริง ๆ ท่านให้ปล่อยอารมณ์ แต่อย่าปล่อยเลย ให้คอยระวังไว้ด้วย คือปล่อยให้คือในเมื่อมันอยากคิด มันคิดอะไรก็ปล่อยมันคิดไปตามสบาย ไม่นานนักอย่างมากไม่เกิน 20 นาที อารมณ์ซ่านก็สงบระงับ กลับเข้าสู่อารมณ์สมาธิ เมื่อเห็นว่าอารมณ์หายซ่านแล้ว ให้เริ่มกำหนดลมตามแบบ 3 ฐานทันที ตอนนี้ปรากฏว่าอารมณ์สงัดเป็นอันดี มีอารมณ์แจ่มใส อาการอย่างนี้มีแก่นักปฎิบัติอานาปานานุสสติเป็นปกติ โปรดคอยระลึกไว้ และปฎิบัติตามนี้จะได้ผลดี
อานาปาน์พระพุทธเจ้าทรงเป็นปกติ
เพื่อความอยู่เป็นสุขในสมาบัติ ไม่มีสมาบัติใดที่จะอยู่เป็นสุขเท่า อานาปานานุสสติ เพราะเป็นสมาบัติที่ระงับกายสังขาร คือดับเวทนาได้ดีกว่าสมาบัติอื่น แม้จะเป็นสมาบัติต้นก็ตาม พระอรหันต์ทุกองค์ แม้สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเอง พระองค์ก็ทรงอยู่เป็นสุขด้วยอานาปานานุสสติ ดังพระปรารภของพระองค์ที่ทรงปรารภแด่พระอานนท์ว่า อา นันทะดูก่อนอานนท์ ตถาคตก็มากไปด้วยอานาปานานุสสติเป็นปกติประจำวัน เพราะอานาปานานุสสติระงับกายสังขารให้บรรเทาจากทุกขเวทนา จากทุกขเวทนาได้ดีมาก ท่านที่ได้อานาปานานุสสติแล้ว จงฝึกฝนให้ชำนาญและคล่องแคล่วฉับไว ในการเข้าฌานที่ 4 เพื่อผลการระงับทุกขเวทนาอย่างยิ่ง และเพื่อผลในการช่วยฝึกฌาน ในกองอื่นอีกอย่างหนึ่ง
อานาปานานุสสติเป็นบาทของวิปัสนาฌาน
ผลกำไรใหญ่อีกอย่างหนึ่งของอานาปานานุสสติก็คือ เอาอานาปานานุสสติเป็นบาทของวิปัสนาญาณ เพราะฌานที่ 4 ของอานาปาน์เป็นฌานระงับกายสังขาร ดับทุกขเวทนาได้ดี เมื่อเจริญวิปัสนาญาณต่อไป ท่านให้เข้าฌาน 4 พอเป็นที่สบายแล้วถอยสมาธิมาอยู่ที่อุปจารสมาธิ แล้วใคร่ครวญพิจารณาว่า ทุกขเวทนาที่เกิดแก่สังขาร เราจะรู้ว่าเป็นทุกข์ก็เพราะจิตที่ยึดติด ถือเอาสังขารเข้าไว้ ขณะที่เราเข้าฌาน 4 จิตแยกจากสังขาร ทุกขเวทนาไม่ปรากฎแก่เราเลย ฉะนั้น ทุกข์ทั้งปวงที่เรารับอยู่ ก็เพราะอาศัยสังขารเป็นเหตุ การยึดถือสังขารเป็นทุกข์อย่างนี้ เราจะปล่อย ไม่รับรู้เรื่องสังขารต่อไป คือไม่ต้องการสังขารอีก การเกิดเป็นเทวดาหรือพรหมก็กลับมามีสังขารอีกเมื่อหมดบุญ เราไม่ประสงค์การกลับมาเกิดอีก เทวดาหรือพรหมยังมีปัจจัยให้มาเกิด เราไม่ต้องการ เราต้องการนิพพานเท่านั้น ที่หมดปัจจัยในการเกิดเราทราบแล้ว เพราะการเข้าฌาน 4 ที่ขาดปัจจัยในสังขาร เป็นสุขอย่างยิ่ง แต่ฌานที่เข้าไปสามารถจะทรงได้ตลอดกาล สิ่งที่ทรงการละทุกขเวทนา ได้ตลอดกาลก็คือการปล่อยอุปาทาน ได้แก่ไม่รับรู้รับทราบสมบัติของโลกีย์ คือตัดความใคร่ความยินดีใน ลาภ ยศ สรรเสริญ สุข และไม่เดือดร้อนเมื่อสิ้นลาภ สิ้นยศ มีคนนินทา และประสบกับความทุกข์ จัดว่าเป็นอารมณ์ขัดข้อง และเราจะปล่อยอารมณ์จากความต้องการใน ความรัก ความอยากได้ ความโกรธและพยาบาท ความเป็นเจ้าของทรัพย์ทั้งปวง เพราะสิ่งเหล่านี้ เป็นต้นเหตุของความทุกข์ แล้วทำจิตให้ว่างจากอารมณ์นั้น ๆ พยายามเข้าฌานออกฌาน แล้วคิดอย่างนี้เป็นปกติ จิตจะหลุดพ้นจากอาสวกิเลส ได้อย่างไม่ยากเลย

10. อุปสมานุสสติกรรมฐาน
อุปสมานุสสติ แปลว่า ระลึกคุณพระนิพพานเป็นอารมณ์ ตามศัพท์ท่านน่าจะแปลว่าระลึกถึงคูรของความเข้าไปสงบระงับจิตจากกิเลสและ ตัณหา ก็คือการเข้าถึงพระนิพพานนั้นเอง ท่านแปลเอาความหมายว่า ระลึกถึงคุณพระนิพพานนั้น เป็นการแปลโดยอรรถ คำว่าสงบระงับไว้ด้วย ก็เพื่อให้เต็มความประสงค์ของนักคิดเท่านั้น
ระลึกตามแบบ
ท่านพระพุทธโฆษาจารย์ ผู้รจนาคัมภีร์วิสุทธิมรรค ท่านเป็นพระอรหันต์ ขั้นปฎิสัมภิทาญาณ ท่านอธิบายถึงการ ระลึกถึงคุณพระนิพพาน โดยท่านยกบาลี 8 ข้อไว้เป็นแนวเครื่องระลึก
บาลีปรารภพระนิพพาน 8

1. มทนิมฺมทโน แปลว่า พระนิพพานย่ำยีเสียซึ่งความเมา มีความเมาในความเป็นหนุ่ม และเมาในชีวิต โดยคิดว่าตนจะไม่ตายเป็นต้น ให้สิ้นไปจากอารมณ์ คือคิดเป็นปกติเสมอว่า ชีวิตนี้ไม่มีอะไรแน่นอน โลกนี้ทั้งสิ้น มีความฉิบหายเป็นที่สุด
2. ปิปาสวินโย แปลว่า พระนิพพาน บรรเทาซึ่งความกระหาย คือความใคร่ กำหนัดยินดีในกามคุณ 5 ได้แก่ รูป เสียง กลิ่น รส และการถูกต้องสัมผัส
3. อาลยสมคฺฆาโต แปลว่า พระนิพพาน ตัดเสียซึ่งอาลัย ในกามคุณ 5 หมายความว่า ท่านที่เข้าถึงพระนิพพาน คือมีกิเลสสิ้นแล้ว ย่อมไม่ผูกพันในกามคุณ 5 เห็นกามคุณ 5 เสมือนเห็นซากศพ
4. วัฎฎปัจเฉโท แปลว่า พระนิพพาน ตัดเสียซึ่งวนสาม คือ กิเลสวัฏ ได้แก่ ตัดกิเลสได้สิ้นเชิง ไม่มีความมัวเมาในกิเลสเหลืออยู่แม้แต่น้อย กรรมวัฏ ตัดกรรม อันเป็นบาปอกุศล วิบากวัฏ คือตัดผลกรรมที่เป็นอกุศลได้สิ้นเชิง
5. ตัณหักขโย, วิราโค, นิโรโธ แปลว่า นิพพานธรรมนั้น ถึงความสิ้นไปแห่งตัณหา ตัณหา ไม่กำเริบขึ้นอีกได้แม้แต่น้อย
6. นิพพานัง แปลว่า ดับสนิทแห่งกิเลส ตัณหา อุปาทาน กรรมอำนาจทั้ง 4 นี้ ไม่มีโอกาส จะให้ผลแก่ท่าน ที่มีจิตเข้าถึงพระนิพพานแล้วได้อีก

ตามข้อปรากฎว่าทีเพียง 6 ข้อ ความจริงข้อที่ 5 ท่านรวมไว้ 3 อย่าง คือ ตัณหักขโย 1 วิราโค 1 นิโรโธ 1 ข้อนี้รวมกันไว้เสีย 3 ข้อแล้ว ทั้งหมดจึงเป็น 8 ข้อ พอดี
ท่านสอนให้ตั้งจิตกำหนดความดีของพระนิพพานตามในบาลีทั้ง 8 แม้ข้อใดข้อหนึ่งก็ได้ ตามความพอใจ แต่ท่านก็แนะไว้ในที่เดียวกันว่า บริกรรมภาวนาว่า “นิพพานัง” นั่นแหละดีอย่างยิ่ง ภาวนาไปจนกว่าจิตจะเข้าสู่อุปจารฌาน โดยที่จิตระงับนิวรณ์ 5 ได้สงบแล้วเข้าอุปจารฌานเป็นที่สุด กรรมฐานนี้ ที่ท่านกล่าวว่าได้ถึงที่สุดเพียงอุปจารฌาน ก็เพราะเป็นกรรมฐานละเอียดสุขุม และใช้อารมณ์ใคร่ครวญ เป็นปกติ กรรมฐานนี้จึงมีกำลังไม่ถึงฌาน
อานิสงส์์
อานิสงส์ที่ใช้อารมณ์ใคร่ครวญถึงพระนิพพานนี้มีผลมาก เป็นปัจจัยให้ละอารมณ์ที่คลุกเคล้าด้วยกิเลสและตัณหา เห็นโทษในวัฏฏะ เป็นปัจจัยให้แสวงหาทางปฏิบัติเพื่อความพ้นทุกข์ อันเป็นปฏิปทาไปสู่พระนิพาน เป็นกรรมฐานที่นักปฏิบัติได้ผลกำไร เพราะเป็นปัจจัยให้เข้าถึงความเป็นพระอริยเจ้าได้อย่างสบาย ขอท่านนักปฏิบัติจงสนใจกรรมฐานกองนี้ให้มาก ๆ และแสวงหาแนวปฏิบัติ ที่เข้าตรงต่อ พระนิพพานมาปฏิบัติ ท่านมีโอกาสจะเข้าสู่พระนิพพานได้อย่างไม่ยากนัก เพราะระลึกนึกถึงพระนิพพานเป็นอารมณ์นี้ เป็นองค์หนึ่งในองค์สามของพระโสดาบันแล้ว เหลืออีกสองต้องควรแสวงหาให้ครบถ้วน
พระนิพพานไม่สูญ
ท่านนักปฏิบัติได้กำหนดกรรมฐาน ในอุปสมานุสสตินี้แล้ว ท่านอาจจะต้องประสบกับปัญหายุ่งสมองในเรื่องพระนิพพานอีกตอนหนึ่ง เพราะบรรดานักคิดนักแต่งทั้งหลายได้พากันโฆษณามาหลายร้อยปีแล้วว่า พระนิพพานเป็นสภาพสูญ แต่พอมาอ่านหนังสือ ของพระอรหันต์ท่านเขียน คือหนังสือวิสุทธิมรรค ท่านกลับยืนยันว่าพระนิพพานไม่สูญ ดังท่านจะเห็นตามบาลีทั้ง 8 ที่ท่านยกมาเป็นองค์ภาวนานั้น คือ มทนิมฺมทโน พระนิพพานตัดความเมาชีวิต ปีปาสวินโย นิพพานบรรเทาความกระหายในกามคุณ 5 อาลยสมุคฺฆาโต พระนิพพานถอนอาลัยในกามคุณ วัฏฏปัจจเฉโท พระนิพพานตัดวนสามให้ขาด ตัญหักขโย พระนิพพานมีตัณหาสิ้นแล้ว หรือสิ้นตัณหาแล้วเข้าสู่นิพพาน วิราโค มีความเบื่อหนายในตัณหา นิโรโธ ดับตัณหา ได้สนิทแล้ว โดยตัณหาไม่กำเริบอีก นิพพานัง มีความดับสนิทแล้วจาก กิเลส ตัณหา อุปาทาน กรรม อันเป็นเหตุให้เกิดอีกในวัฎสงสาร
ความหมายตามบาลีที่ท่านว่าไว้นี้ ไม่ได้บอก ท่านที่ถึงพระนิพพานแล้วสูญ เพราะความเห็นว่าตายแล้วสูญ พระพุทธเจ้าทรงตรัสว่าเป็นความเห็นผิด เมื่อบาลีท่านยันว่านิพพานไม่สูญแล้ว ท่านบรรดานักแต่งทั้งหลายเอามาจากไหนว่านิพพานสูญ อันนี้น่าจะเกิดความเข้าใจผิดอะไรกันสักอย่าง เพราะบาลีบทหนึ่งว่า “นิพพานัง ปรมัง สูญญัง” แปลว่า นิพพานเป็นธรรมว่างอย่างยิ่ง ท่านอาจจะไปคว้าเอา โดยเข้าใจว่า สูญโญเข้าให้



*******************************************************

หลวงพี่เล็ก เทศน์เรื่องอนุสสติ 10

สำหรับตอนนี้ ในเรื่องของ "อนุสสติ" คือการตามระลึกถึงความดีทั้ง ๑๐ ประการว่าเราก็ได้ศึกษามาครบถ้วนแล้ว


คราว นี้ในเรื่องของ อนุสสติ พื้นฐานใหญ่คือ อานาปานสติการนึกถึงลมหายใจเข้า ออก มันก็จะมีอยู่ สอง สาม ขั้นตอนที่ถ้าหากว่าเราปฏิบัติแล้ว ไม่มีความเข้าใจ หรือว่าเกิดความกลัวขึ้นมา ก็จะก้าวพ้นไปไม่ได้คือ

ขั้นตอนที่เริ่มเป็น ปีติ ได้แก่ มีอาการน้ำตาไหล ร่างกายโยกโคลง ขนลุก หรือว่า ลอยขึ้นทั้งตัว หรือรู้สึกว่าตัวพอง ตัวใหญ่ ตัวรั่ว ตัวแตก ตัวระเบิด อะไรพวกนั้น

อาการ ต่างๆ นั้นที่เกิดขึ้นกับร่างกายของเรา ถ้าหากว่าเราไม่กลัว ปล่อยให้มันเป็นไปเต็มที่ตามกำลังของมัน ถ้ามันขึ้นเต็มที่มันจะผ่านไปเลย แล้วก็จะไม่เป็นอีก

เพราะว่าครั้งต่อไป จิตของเราพอตั้งใจปุ๊บ มันจะทรงเป็นฌานไป มันจะก้าวข้ามขั้นตอนเหล่านี้ไป

บาง คนพอเริ่มสั่น ก็เริ่มกลัว บางคนลอยขึ้น ก็กลัว กลัวว่าลอยไปไกลๆ เดี๋ยวกลับไม่ได้ บางคนรู้สึกว่าตัวมันพอง ตัวมันใหญ่ ตัวมันรั่ว ตัวมันแตกระเบิด กลัวจะตาย บางคนน้ำตาไหล อายคนอื่นเขา ตัวโยกไปโยกมา หรือว่าดิ้นเหมือนกับทรงเจ้าเข้าผี อายคนอื่นเขา ไปฝืนไม่ให้อาการเหล่านั้นมันเกิด ถ้าหากว่าเราฝืน อาการเหล่านั้นจะหายไป แต่ว่ามันจะก้าวข้ามจุดนั้นไม่ได้ เมื่อกำลังใจเริ่มทรงตัวถึงจุดนั้นเมื่อไร อาการเหล่านี้จะเกิดขึ้นอีกทันที


ดังนั้นมีทางเดียวก็คือว่าปล่อยให้มันเป็นไปเลยเต็มที่ของมัน ถ้ามันขึ้นเต็มที่เมื่อไรมันจะเลิกของมันเมื่อนั้น


ให้ สังเกตว่าในขณะนั้นกำลังของเราทรงตัวนิ่งมาก อาการภายนอกมันจะเกิดอะไรขึ้นไม่ว่า จะเป็นขนลุก น้ำตาไหล ร่างกายโยกโคลง ลอยขึ้นทั้งตัว หรือว่าตัวพอง ตัวใหญ่ ตัวรั่ว ตัวแตก ตัวระเบิด อะไรก็ตาม จิตมันจะนิ่ง สงบ ระงับ เป็นปกติ ถ้ารู้จักสังเกตตรงนี้ก็ไม่ต้องกลัวอะไรมัน


สำหรับขั้นตอนต่อไป ที่พวกเราจะไปติดอยู่อีกขั้นหนึ่ง ก็คือในระหว่างที่กำลังใจก้าวจากปฐมฌานละเอียด ขึ้นไปสู่ ฌานที่ ๒ ตอนนั้นลมหายใจจะไม่มี คำภาวนาจะไม่มี

ความจริงลมหายใจมันมีของมัน ปกติ เพียงแต่มันละเอียดมาก ถ้าเราไม่ได้เอาสติตามจดจ่อมันจริงๆ จะจับมันไม่ติด ตอนนั้นถ้าหากว่าเราไปตกใจว่า เอ๊ะ.. เราไม่ได้หายใจ เอ๊ะ คำภาวนามันไม่มีแล้ว แล้วไปรีบหายใจ ไปรีบภาวนา เท่ากับว่าเราถอยหลังกลับ มันจะไม่ก้าวหน้า อันนั้นให้กำหนดรู้ไว้เฉยๆ ว่าตอนนี้มันไม่หายใจแล้ว ตอนนี้มันไม่ภาวนาแล้ว


จิตมันนิ่ง มันใสอย่างไรให้กำหนดใจรู้ไปเช่นนั้น มันจะก้าวขึ้นเป็น ฌานที่ ๓ ซึ่งรู้สึกว่าตัวเองกลายเป็นหินไป

บาง คนก็จะมาตกใจขั้นนี้อีก อันนั้นเป็นเรื่องปกติ มันอยากจะเป็นอย่างไรให้มันเป็นไป ถ้าหากว่าเราทำใจอย่างนี้ได้ กำลังใจทรงตัวแล้ว จะเป็นสมาธิได้เลย จะก้าวขึ้นสู่ ฌาน ๔ ได้ง่าย


~ส่วนในเรื่องของ อนุสสติิ อื่นๆ คือ~

พุทธานุสสติ ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้าก็ดี

ธรรมานุสสติ ระลึกถึงคุณของพระธรรมก็ดี

สังฆานุสสติ ระลึกถึงคุณของพระสงฆ์ก็ดี

ศีลานุสสติ ระลึกถึงคุณความดีของศีล

จาคานุสสติ ระลึกถึงคุณความดีของการเสียสละ บริจาค ให้ทาน

เทวตานุสสติ ระลึกถึงคุณความดีของเทวดา ของพรม ของพระบนนิพพาน

กายคตานุสสติ

มรณานุสสติ ระลึกถึงความตายเพื่อจะได้ไม่ประมาท ระลึงถึงความเป็นจริงของสภาพร่างกาย

อุปสมานุสสติระลึกถึงความสงบ ระงับ คือพระนิพพาน สิ่งทั้งหลายเหล่านี้


อนุสติ ทั้งหลายเหล่านี้ ผูกพันอยู่กับอานาปานานุสติ คือลมหายใจเข้า ออก ถ้าไม่มีอนุสติต่างๆ อีก ๙ กอง จะทรงตัวได้ยาก หรือไม่ทรงตัวเอาเลย

ดังนั้นไม่ว่าเราจะปฏิบัติในอนุสสติข้อไหนก็ตาม เราต้องมีอานาปานุสสติควบคุมอยู่เสมอ

คราว นี้ในอนุสสติ ๑๐ นั้น เป็นเรื่องของคนที่เป็นพุทธิจริตคือมีความฉลาด พุทธิจริตนี้ จะสามารถปฏิบัติในมรณานุสติ กายคตานุสสติ อุปสมานุสติได้ง่าย เพราะว่าฉลาด มีปัญญามาก

ในเรื่องของ พุทธานุสสติ ธรรมานุสสติ สังฆานุสสติ ศีลานุสสติ จาคานุสสติ เทวตานุสสติ เป็นเรื่องของบุคคลผู้มีศรัทธาจริต มีจิตน้อมเชื่อง่ายเป็นปกติ
ถ้าปฏิบัติในอนุสสติืิืัีีืิหล่านี้ ก็จะมีกำลังจิตทรงตัวได้ง่าย

สำหรับกายคตานุสสติเหมาะสำหรับผู้ที่เป็นราคะจริตอีกส่วนหนึ่ง

สำหรับผู้ที่เป็นโมหะจริต วิตกจริตเหล่านี้ใช้อานาปานุสสติิอย่างเดียว ใช้อนุสสติอื่นๆ ไม่ได้

ผู้ ที่เป็นโทสะจริต เราจะใช้อนุสสติอื่นๆ บางทีกำลังใจมันเข้ากันไม่ได้ ดังนั้นจะเป็นโทสะจริต อย่างเดียวที่จะต้องแตกแขนงออกไปใช้กรรมฐานกองอื่นๆ ที่ไม่ใช่อนุสสติ ๑๐ ประการนี้

สำหรับ อนุสสติ ๑๐ อย่างการตามระลึกถึงความดีทั้ง ๑๐ อย่างนี้ ในแต่ละวันให้เรามีอนุสสติข้อใดข้อหนึ่งทรงอยู่ในใจเสมอ ไม่ว่าจะ

-ระลึกถึงความดีของพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์
-ระลึกถึงความดีของศีล
-ระลึกถึงความดีของการบริจาค ให้ทาน
-ระลึกถึงความดีของเทวดา พรม
-ระลึกถึงความตายมันจะได้ไม่ประมาท
-ระลึกถึงความเป็นจริงของร่างกาย
-ระลึกถึงความสงบ ระงับในพระนิพพาน หรือ
-ระลึกถึงลมหายใจเข้าออก แต่ละวัน แต่ละเวลาให้้อนุสสติ ๑๐ อย่างนี้ ผลัด

เปลี่ยน หมุนเวียนกันอยู่ในใจของเราก็ได้ หรือว่าจะเอาเฉพาะอนุสสติข้อใดข้อหนึ่งก็ได้ อนุสสติทั้ง ๑๐ ประการนี้ เราไม่จำเป็นต้องใช้ถึง ๑๐ ก็ก้าวขึ้นสู่ความเป็นพระอริยะเจ้าระดับต้นได้แล้ว


อย่างเช่นกติกาความเป็นพระโสดาบัน

คือ เราต้องเคารพพระพุทธเจ้าจริงๆ เคารพระธรรมจริงๆ เคารพพระสงฆ์จริงๆ ไม่ล่วงเกินด้วยกาย ด้วยวาจา ด้วยใจ ไม่ว่าจะต่อหน้าหรือลับหลัง อันนี้ก็คือ พุทธานุสสติ ธรรมานุสสติ สังฆานุสสตินั่นเอง

จะต้อง เป็นผู้มีศีล ทุกสิกขาบทบริสุทธิ์ บริบูรณ์ ไม่ล่วงศีลด้วยตัวเอง ไม่ยินดีเมื่อผู้อื่นล่วงศีล และไม่ยุยงส่งเสริมให้ผู้อื่นเขาล่วงศีล อันนี้ก็เป็นศีลานุสสติ

ลำดับสุดท้ายก็คือว่าระลึกอยู่เสมอว่าเราจะ ต้องตาย ถ้าเราตายเราขอไปพระนิพพานแห่งเดียว อันนี้เป็นมรณานุสสติ และอุปสมานุสสติจะเห็นได้ว่าเราใช้อนุสสติ ๖ ประการ

สำหรับความเป็น พระโสดาบัน เน้นหนักตรงศีลานุสสติ คือให้ตั้งใจว่าเรารักษาศีล เพราะเราเคารพในพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ เรารักษาศีล เพราะเราต้องการจะไปพระนิพพาน


สำหรับพระสกิทาคามี

ก็ยังเป็นอนุสสติทั้ง ๑๐ ประการ คือ ๖ ประการใหญ่นี้เช่นกัน แต่ว่าพระอนาคามีนั้น กำลังสมาธิท่านสูงกว่า ดังนั้นเรื่องของ

ราคะ ความรักระหว่างเพศ

โลภะ ความโลภอยากได้ใคร่มีในสิ่งต่างๆ

โทสะ อารมณ์ความโกรธ จะสงบระงับได้มากกว่า

เพราะว่ามีปัญญามากขึ้น เห็นว่าสิ่งทั้งหลายเหล่านี้เป็นตัวขัด เป็นตัวขวาง เป็นตัวไม่นำไปสู่พระนิพพาน ก็พยายามลด พยายามละมัน

ใน เมื่อท่านมีอานาปาณสติ คือตัวฌานสมาบัติกำลังสูงกว่า ก็เลยสามารถทำให้ ราคะ โลภะ โทสะ โมหะ เบาบางกว่าได้ แต่ก็ยังจัดอยู่ในอนุสสตินั่นเอง คือเป็นฌานในอานาปานุสสติ ถ้าเป็น พระสกิทาคามีก็แปลว่ากำลังของฌานจะต้องสูงกว่าพระโสดาบัน

แต่ในอนุ สสติทั้ง ๖ คือการระลึกถึงพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ก็ดี การระลึกทบทวนระมัดระวังในสิกขาบทต่างๆ ของศีลในสภาพของตนก็ดี การระลึกถึงความตายเพื่อความไม่ประมาท ตั้งใจว่าตายแล้วจะไปนิพพานก็ดี จะละเอียดกว่า ทรงตัวกว่าพระโสดาบัน

ส่วนพระอนาคามีนั้น

ทุก ท่านจะต้องมีฌาน ๔ ทรงตัวเป็นปกติเนื่องเพราะพระอนาคามีนั้น ราคะ โลภะ โทสะดับลงโดยสิ้นเชิงเพราะว่าสติของท่านสมบูรณ์ รู้เท่าทัน เห็นว่าสาเหตุของสิ่งทั้งหลายเหล่านี้เกิดจากอะไร ต้องมีความคล่องตัวในฌาน ๔ มาก ไม่อย่างนั้นแล้วจะระงับ ราคะ โลภะ โทสะ ไม่ทัน แล้วก็หยุดการทำเหตุนั้นได้ทัน เนื่องเพราะว่าต้องมีกำลังของสมาธิ ในอานาปานุสสติกรรมฐาน จึงจะเห็นได้ว่าพระอนาคามีก็ตาม ก็ยังคงสามารถใช้อนุสสติ เพื่อที่จะเข้าถึงความเป็นพระอริยเจ้าระดับนี้เช่นกัน


ส่วนพระอรหันต์

นั้น เป็นผู้สงบ ระงับในทุกรูปแบบ เป็นผู้ไม่เป็นทุกข์ โทษ เวร ภัยให้กับคนอื่นด้วยกาย ด้วยวาจา หรือด้วยใจ เป็นผู้มีสติสมบูรณ์ บริบูรณ์โดยสิ้นเชิง ไม่มีทางที่กิเลส ส่วนอื่นๆ จะเกิดขึ้นในใจของท่านได้ เพราะว่าปัญญาของท่านแจ่มใส สติของท่านสมบูรณ์ ไม่ไปสร้างเหตุของการรัก โลภ โกรธ หลง ขึ้นมา รัก โลภ โกรธ หลง ก็กินใจของท่านไม่ได้

อันนี้ก็ เกิดจากกำลังของอานาปานุสสติ ในระดับของฌาน ๔ เป็นอย่างน้อย ถ้าหากว่าได้สมาบัติอื่นๆ ขึ้นไปจนถึงสมาบัติ ๘ ยิ่งดี ก็หมายความว่าในอนุสสติทั้ง ๑๐

ถ้าหากว่าใช้อานาปานุสสติิเป็นหลักใช้พุทธานุสสติ ธรรมานุสสติ สังฆานุสสติ ศีลานุสสติ มรณานุสสิติ และอุปสมานุสสติเป็นปกติ

เราสามารถเป็นพระอริยเจ้าตั้งแต่ขั้นต้น คือพระโสดาบัน
ขั้นกลางคือ พระสกิทาคามี และ พระอนาคามี
และขั้นสูงสุดคือพระอรหันต์ ได้

เพียงแต่ว่าต้องใช้ให้เป็น ต้องรักษาอารมณ์ให้ทรงตัว ต้องมีปัญญาควบกับสติ สัมปชัญญะด้วย

พิจารณา ให้รู้แจ้งเห็นจริงสภาพของร่างกายของเรา สภาพร่างกายของผู้อื่น จะเป็นหญิงเป็นชาย เป็นคน เป็นสัตว์ก็ตาม ล้วนแล้วแต่มีสภาพความเป็นจริง ในลักษณะของความไม่สวยไม่งาม ความสกปรกโสโครก ความเกิดขึ้นในเบื้องต้น เปลี่ยนแปลงในท่ามกลาง สลายไปในที่สุดเช่นกัน ไม่มีอะไรทรงตัวให้ยึดถือมั่นหมายได้ ระหว่างที่ดำรงชีวิตอยู่ ก็มีแต่ความทุกข์เป็นปกติ

ตราบใดที่ยังเกิดอีกก็ยังทุกข์อีก เพราะฉะนั้นจึงสมควรที่จะปล่อยวางร่างกายนี้ ปล่อยวางโลกนี้ หรือว่ายังไปยึดไปถือมันอยู่

จะ ต้องคอยระมัดระวังกิเลสตามสังโยชน์ ที่จะเกาะกินใจของเรา โดยฉะเพาะอวิชชาสังโยชน์ ซึ่งเราระมัดระวังแค่ไหนก็พยายามจะสอดจะแทรกเข้ามาเสมอ

เราเห็น สิ่งใด เกิดความชอบใจขึ้นมา ได้ยินสิ่งใดเกิดความชอบใจขึ้นมา ได้กลิ่นสิ่งใดเกิดความชอบใจขึ้นมา ได้รสสิ่งใดเกิดความชอบใจขึ้นมา สัมผัสสิ่งใดเกิดความชอบใจขึ้นมา อารมณ์ใจใดๆ เกิดขึ้นในใจเกิดความชอบใจขึ้นมา อันนี้จัดเป็นฉันทะ คือยินดีกับมัน

มัน ก็จะสร้างราคะ คือความอยากมีอยากได้ขึ้นมาในใจ ดังนั้นเราจะต้องผูกใจของเราอยู่กับคำภาวนา ผูกใจของเราอยู่กับลมหายใจเข้า ออกให้เป็นปกติ เพื่ิอที่สติสัมปชัญญะจะได้ทรงตัว ไม่เผลอไปยินดียินร้ายกับสิ่งต่างๆ ที่มากระทบ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ของเรา

เราต้องระมัดระวังอยู่ทุกเวลา ทุกนาที ทุกวินาที ทั้งหลับและตื่น จะต้องพยายามมีสติรู้รอบ หลับอยู่ก็ต้องรู้ ตื่นอยู่ยิ่งจำเป็นต้องรู้

ถ้าขาดสติลงช่วงใดช่วงหนึ่ง กำลังของกิเลสจะสามารถสอดแทรกเข้ามา ทำให้จิตใจของเราเริ่มว้าวุ่น ขุ่นมัว แล้วก็จะพลาดจากเป้าหมายออกไป

ดังนั้นอนุสสติทั้ง ๑๐ ข้อใดข้อหนึ่งในแต่ละวันเราจำเป็นจะต้องให้อยู่ในใจของเราตลอดเวลา เพื่อที่กำลังของกิเลสจะได้แทรกเข้ามาไมได้

 

สำหรับผมคือไหว้ผู้ใหญ่ ครับ เพราะพวกท่านก็ช่วยเหลือเรา เปรียบเหมือน

ปู่ หรือ ยาย เราอ่ะ ครับ

 

สมมติเราจะตั้งศาลพระภูมิเพื่อ บูชาพระภูมิ
ถ้าตั้งเพื่อบูชาก็ถือว่าเป็นสิ่งดี เพราะ การบูชาบุคคลที่ควรบูชาก็ว่าเป็นมงคลชีวิต องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าท่านไม่ได้ทรงห้าม เพราะบุคคลที่เป็นเทวดาได้ย่อมเกิดจากการทำกรรมดี คือ มีหิริ โอตะปะ และ ทาน ศีล ภาวนา ตามลำดับขั้น
เทพ หรือ เทพะ แปลว่าผู้ประเสริฐ
แบ่งเป็น 3 ชั้นด้วยกัน><O></O>
1.สมมติเทพ คือ คนที่ทรงจิตมีคุณธรรมอยู่ ในเทวธรรมคือ มี หิริโอตะปะ<O></O>
และก็ไม่พยามคิดชั่วไม่พยามทำชั่วไม่พยามพูดชั่ว อย่างนี้เค้าเรียกว่าสมมติเทพถึงแม้ว่าจะเป็นคนก็มีสภาพเหมือนเทวดา<O></O>
2.อุปัตติเทพ หมายถึงเกิดขึ้นไปก็เป็นเทวดาเลย
นั่นก็หมายความว่าท่านที่ทรงคุณธรรม2ประการณ์ประจำใจปฏิบัติจิตใจได้หมดจดปราศจากความชั่วอันดับต้นที่เรียกกันว่าขั้นกามาวจรสวรรค์ หรือว่าจะสามารถทรงฌาณสมาบัติทั้ง2ประการณ์นี้เวลาตายจากคนก็ไปเป็นเทวดาหรือพรหม<O></O>
3.วิสุทธิเทพ หมายความว่าเป็นเทวดาด้วยความบริสุธิิ์คือพระอรหันต์ที่เข้าถึงพระนิพพาน<O></O>
เป็นอันว่าเทวดาองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงจัดระดับไว้เป็น 3 ระดับ<O></O>
จงอย่าลืมว่าคำว่า เทวดา แปลว่า ผู้ประเสริฐ แต่ก็ประเสริฐกันตามลำดับ<O></O>
ประเสริฐเล็กประเสริฐกลางประเสริฐใหญ่<O></O>
1ประเสริฐเล็ก หมายถึงเป็นเทวดาได้โดยอาศัย ทาน ศีล ภาวนา เป็นปัจจัย<O></O>
โดยอย่ายิ่งภาวนาไดถึงขณิกสมาธิหรือ อุปจารสมาธถ้าเป็นมนุษย์ก็ถือว่ากายเป็นมนุษย์แต่ใจเป็นเทวดาถ้าตายไปก็เป็นเทวดาชั้นกามาวจรสวรรค์<O></O>
2ประเสริฐกลางถ้าหากว่าจิตใจตั้งอยู่ใจทานการบริจาคไว้เป็นปรกติคิดไว้เสมอว่าเราต้องการจะสงเคราะห์บุคคลอื่นให้มีความสุขใจตั้งอยู่อย่างนี้เป็นอารมณ์หรือว่าจิตมีการณ์ทรงศีลเป็นปรกติไม่ยอมให้จิตเคลื่อนจากอารมณ์ของศีลหรือว่าเจริญสมาบัติอย่างอื่นจนกระทั่งมีอารมณ์เป็นฌาณคำว่าเป็นอารมณ์หมายถึงจิตทรงตัวอยู่อย่างนั้นในเมื่อเวลาจะตายจิตมีความประสงค์ในการให้ทาน จิตยังความรักเหนียวแน่นในศีลจิตยังมีอารมณ์รักเหนียวแน่นอยู่ในอารมณ์ฌาณสามบัติตั้งแต่ ปฐมฌาณ ขึ้นไปและตายในระหว่างฌาณ ตายไปก็เป็น พรหม
<O> 3ประเสริฐใหญ่ ถ้าจิตสามารถ ตัด กิเลสเป็นสมุทเฉตประหารไม่ยึดถือร่างกายของเราเองว่าเป็นเราเป็นของเราและก้ไม่สนใจกับกายของบุคคลอื่นและสัตว์อื่น ไม่สนใจในวัตถุธาตุใดๆทั้งหมดถือว่าสิ่งทั้งหลายนี้เป็นของโลกีย์วิสัยถ้าไปสนใจกับมันเข้ามันเป็นปัจจัยให้เกิดความทุกข์ จิตใจเราปลดร่างกายของเราร่างกายของคนอื่นและวัตถุธาตุทั้งหมดไม่มีเยื่อใยในวัตถุธาตุใดๆและไม่มีความใจในการเกิดเป็นเทวดาในชั้นกามาวจรสวรรค์ หรือ พรหมเพราะว่าเห็นว่าไม่เป็นปัจจัยให้พ้นจากความทุกข์แน่นอนใจของเรามีอย่างเดียวคือต้องการพระนิพพานเป้นอารมณ์ อย่างนี้เรียกว่าเป็นเทวดาสูงสุดหมดกิจกันในพระพุทธศาสนา